Tỉ phú không đến giảng đường

Jimmy John Liautaud mở cửa hàng bánh sandwich Jimmy John’s đầu tiên vào tháng 1.1983, chỉ vài tháng sau khi ông tốt nghiệp trung học. Cha ông, một cựu quân nhân, cho ông lựa chọn nhập ngũ hoặc bắt đầu kinh doanh sau khi tốt nghiệp trung học. Ông đã chọn vế sau.

Liautaud gặp khó khăn khi đi học vì chứng khó đọc không được phát hiện sớm. Ông tự nhận mình là “một đứa trẻ đường phố thực thụ,” lớn lên ở Cary, Illinois, nơi đã dạy ông rất nhiều về thứ bậc, danh dự và “hiệu quả của việc làm người uy tín.”

“Bạn phải sống uy tín,” Liautaud chia sẻ đây là bài học mà ông áp dụng để trở thành doanh nhân thành đạt. “Khi bạn nói rằng bạn sẽ xuất hiện lúc ba giờ, nghĩa là bạn sẽ xuất hiện lúc ba giờ. Khi bạn nói rằng bạn sẽ làm điều gì đó, bạn sẽ làm điều đó.”

Công việc kinh doanh thành công và vào năm 2016, Liautaud đã bán khoảng 65% cổ phần của Jimmy John’s cho công ty cổ phần tư nhân Roark Capital trong thỏa thuận định giá công ty ở mức ba tỉ đô la Mỹ. Năm 2019, ông đã bán số cổ phần còn lại của Jimmy John’s cho Inspire Brands, chi nhánh của Roark Capital, số tiền không được tiết lộ.

Hiện có tài sản trị giá ước tính khoảng 1,7 tỉ đô la Mỹ, Liautaud là một trong số 24 người, trong khoảng 700 tỉ phú Mỹ, tốt nghiệp trung học nhưng chưa bao giờ học đại học (không bao gồm những người đã ghi danh và bỏ học đại học như Mark Zuckerberg hay Bill Gates).

Diane Hendricks, nữ doanh nhân tự thân giàu nhất nước Mỹ, buộc phải nghỉ học năm 17 tuổi sau khi mang thai nhưng đã cố gắng lấy được bằng tú tài.

Bà kết hôn rồi ly dị ba năm sau đó. Bà mẹ đơn thân đã nhận làm phục vụ bàn tại câu lạc bộ Playboy địa phương và sau đó môi giới bất động sản trước khi đồng sáng lập công ty ABC Supply, nhà phân phối tấm lợp mái vào năm 1982. Việc không học đại học đã giúp bà dành nhiều thời gian phát triển kinh doanh.

“Tôi đã tạo ra cơ hội học tập của riêng mình. Tôi tìm thấy những hình mẫu. Tôi học được thông qua việc làm và từ những sai lầm của mình,” Hendricks cho biết qua email. “Theo đuổi sự nghiệp quan trọng hơn nhiều so với theo đuổi bằng cấp.”

Hai trong số bảy người con của bà cũng đã chọn không học đại học. Hendricks nói: “Cả hai con trai tôi đều đi làm ngay. Gia đình chúng tôi tin tưởng mạnh mẽ rằng mọi công việc, mọi nghề nghiệp đều có giá trị, bất kể chúng có yêu cầu bằng đại học hay không.”

Một trường hợp chưa tốt nghiệp trung học đáng chú ý khác góp mặt trong danh sách những người giàu nhất Hoa Kỳ những năm gần đây là Dan Kurzius của MailChimp. Ông là DJ bán thời gian, vận động viên trượt ván và từng làm việc trong lĩnh vực bất động sản trước khi bắt đầu thiết kế web với người đồng sáng lập Ben Chestnut.

Cả ông và Chestnut đều đã chứng kiến những thách thức mà các doanh nghiệp nhỏ phải đối mặt (cha ông điều hành một tiệm bánh mì đã phá sản) và ra mắt Mailchimp mà chưa bao giờ huy động tiền từ các nhà đầu tư. Vào tháng 9.2021, doanh nghiệp khổng lồ phần mềm tài chính Intuit thông báo mua Mailchimp với giá 12 tỉ đô la tiền mặt và cổ phiếu.

Người giàu nhất Hoa Kỳ mà không cần học đại học là ông trùm dầu mỏ Harold Hamm. Là con út trong gia đình có 13 người con, Hamm lớn lên trong một trang trại ở Oklahoma, hái bông khi còn nhỏ và làm việc tại trạm xăng ở độ tuổi thiếu niên.

Về sau, ông thành lập công ty vận tải đường bộ để vận chuyển nước đến các mỏ dầu, và đến năm 1971, khi 25 tuổi, Hamm vay tiền để khoan giếng đầu tiên, bắt đầu sự nghiệp khai thác dầu của mình.

Hiện là chủ tịch kiêm CEO của công ty sản xuất dầu mỏ Continental Resources, ông có tài sản trị giá 21,1 tỉ đô la Mỹ và xếp thứ 28 trong danh sách 400 người giàu nhất nước Mỹ do tạp chí Forbes công bố gần đây.

Ngoài hơn hai mươi tỉ phú chỉ có bằng cấp ba, có ba tỉ phú thậm chí chưa bao giờ có bằng tốt nghiệp: cựu nghệ sĩ làm tóc kiêm người sáng lập công ty sản xuất các sản phẩm chăm sóc tóc OGX, Todd Christopher, nhà tiên phong truyền hình cáp Alan Gerry và David Murdock của Dole Foods.

Mặc dù khối tài sản tích lũy được của những tỉ phú này rất lớn, nhưng trình độ học vấn của họ lại chỉ tương đương với nhiều người Mỹ. Khoảng 28% người Mỹ cho rằng bằng tốt nghiệp trung học là trình độ học vấn cao nhất của họ và gần 9% chưa bao giờ tốt nghiệp trung học. Theo dữ liệu của cục Điều tra dân số Hoa Kỳ năm 2022, hơn 3/5 người Mỹ chưa hoàn thành bằng cử nhân.

“Chắc chắn là học đại học có tác dụng,” Liautaud nói, “Nhưng mọi thứ đều có tác dụng. Tôi nghĩ, một ngàn điều nhỏ sẽ làm nên thành công của con người.”

Biên dịch: Quỳnh Anh
Bản in theo tạp chí Forbes Việt Nam số 115, tháng 3.2023