Hồ sơ: Mark Cuban muốn thay đổi ngành dược thế giới

Mark Cuban mở khóa điện thoại và hộp thư đến của mình, hộp thư này đang tràn ngập email và thông báo thư đến liên tục. “Bam, bam, bam, bam, bam,” ông vừa nói vừa quẹt từng email cho vào thùng rác không chút đắn đo.

Một email với dòng tiêu đề “Một lời khẩn cầu,” ông xóa ngay. Tiếp đó là email về dự án tiền mã hóa mà ông đang tiến hành – Cuban đã đồng ý mua bản quyền kỹ thuật số các bản vẽ của một trong những kiến trúc sư thiết kế trung tâm Thương mại Thế giới và đang dự tính biến chúng thành NFT. Ông nheo mắt. Loại hình này quá nhỏ – cho qua.

Cuối cùng là email từ một doanh nhân đầy tham vọng. Ông thể hiện phản ứng hài lòng đầu tiên: “Tôi thích những anh chàng này. Tôi sẽ lưu email lại để xem xét sau.”

Cuộc sống thực của Cuban không khác nhiều so với vai trò mà ông đảm nhiệm suốt 11 năm qua – hoặc theo cách tính của truyền hình là 13 mùa – trên Shark Tank. Ông lắng nghe tất cả mọi người, ít nhất là trong một thời gian ngắn, trước khi đưa ra những đánh giá chớp nhoáng. Địa chỉ email cá nhân của ông được công khai (mcuban@gmail.com) và nhà đầu tư tỉ phú này xử lý mọi email lừa đảo, thư rác hoặc thư trình bày ý tưởng theo cách của mình.

Vì sao? Ông thích làm điều đó. “Đối với tôi, đó là môn thể thao mà tôi phải thi đấu và tôi phải trở nên thực sự giỏi,” ông nói và cười toe toét. “50 năm nữa, tới lúc 110 tuổi, tôi sẽ vẫn hành động giống như những gì tôi đang làm hiện giờ khi trả lời email.”

Là doanh nhân, Cuban đã thành lập hơn mười công ty, bắt đầu từ năm 1983 với công ty phần mềm MicroSolutions và gần đây nhất là Cost Plus Drugs, công ty công ích mà ông thành lập vào tháng 1.2022, nhằm giảm giá thuốc kê đơn.

Là tỉ phú, Cuban đã bán Broadcast.com, công ty phát thanh thể thao trên Internet, cho Yahoo với giá 5,7 tỉ đô la Mỹ vào thời kỳ đỉnh điểm của bong bóng dotcom năm 1999 (vài năm sau, Yahoo đóng cửa dịch vụ này).

Là nhà đầu tư, Cuban đã rót ít nhất 25 triệu đô la Mỹ vào các loại hình tiền mã hóa (bao gồm cả dogecoin, loại tiền mã hóa nổi tiếng xuất phát từ một trò đùa) và đầu tư vào ít nhất 400 công ty khởi nghiệp, trong đó có nhiều công ty được đầu tư thông qua chương trình Shark Tank.

Một số thương vụ đầu tư của ông đã thành công tốt đẹp, một số khác lại thất bại (xem box “Dấu ấn đầu tư”). Nhưng hơn hai thập niên sau, Broadcast.com vẫn là nguồn chính giúp ông trở nên giàu có, với tài sản khoảng 4,6 tỉ đô la Mỹ, đứng ở vị trí thứ 227 trong bảng xếp hạng những người Mỹ giàu nhất của Forbes năm nay.

Cuban không thành lập Broadcast.com mà Chris Jaeb là người thành lập công ty năm 1992. Ông tham gia ba năm sau đó với người bạn thời đại học của mình là Todd Wagner, cũng thành tỉ phú nhờ Broadcast.com.

Thương vụ mua bán với Yahoo mang lại cho Cuban khoản tiền ước tính 1,1 tỉ đô la Mỹ sau khi trừ các loại thuế. Năm tiếp theo, ông dùng 280 triệu đô la Mỹ trong số đó để mua phần lớn cổ phần của đội NBA Dallas Mavericks. Đây lại là một vụ đầu tư thành công khác. Hiện trị giá 2,2 tỉ đô la Mỹ, theo ước tính của Forbes, 85% cổ phần của ông trong đội bóng rổ này tạo nên gần một nửa tài sản của ông.

“Một mặt, tôi hiểu rằng không ai nên có nhiều của cải như vậy, nhưng mặt khác, tôi cho rằng đây là chuyện đương nhiên,” Cuban nói. “Tôi phát huy tốt nhất, và tôi không cảm thấy tội lỗi về điều đó chút nào. Tôi đã phải nỗ lực rất lớn để đạt được thành công như thế này.”

Cuban là tỉ phú hiếm hoi thực sự thích việc mình trở nên giàu có. Trong những năm còn trẻ, ông tận hưởng sự giàu có của mình bằng cách mua một biệt thự rộng lớn ở Dallas, một căn hộ ở Central Park West, một chiếc máy bay riêng và chu du khắp thế giới tiệc tùng “như một ngôi sao nhạc rock.”

Gần đây, ông đã đưa ra nhiều lời khuyên trên chương trình Shark Tank và thông qua Twitter (ông có 8,8 triệu người theo dõi), mua thức uống cho người lạ và nói chuyện dông dài với bất kỳ ai chịu lắng nghe.

Ông vẫn tiêu tiền vào những thứ vui vẻ. Ví dụ, gần đây ông mua thị trấn Mustang, Texas (không có dân số), để làm quà cho một người bạn đang hấp hối (đây là tài sản lớn của ông ấy) và bổ nhiệm một trong những người bạn khác của ông làm trưởng thị trấn.

Ông đưa ra ý tưởng đùa giỡn rằng sẽ lấp đầy thị trấn ma này bằng những con khủng long robot có kích thước như thật do một doanh nhân trong chương trình Shark Tank của ông sản xuất, nhưng sau lại cho rằng điều đó không thực tế. Ông cũng cởi mở với những ý tưởng khác. (Hãy gửi email cho ông.)

Khác với câu chuyện vui đùa về khủng long TRex, ông nghiêm túc với dự án doanh nghiệp dược phẩm mới của mình, Mark Cuban Cost Plus Drugs, được định vị là phương pháp khắc phục tình trạng giá thuốc kê đơn tăng vọt. Ra mắt cách đây chín tháng, Cost Plus Drugs đưa ra mức giảm giá mạnh cho khoảng 350 loại thuốc generic khác nhau.

Generic Crestor là thuốc làm giảm cholesterol, có giá bán 151 đô la Mỹ cho lượng thuốc dùng trong một tháng tại hiệu thuốc CVS địa phương, chiết khấu mạnh so với mức giá 329 đô la Mỹ của biệt dược gốc. Cuban bán lượng thuốc này với giá 4,80 đô la Mỹ.

Ditto Glucophage là thuốc tiểu đường, phiên bản generic được bán với giá 20 đô la Mỹ tại CVS, so với mức giá 3,90 đô la Mỹ của Cost Plus. Hoặc phiên bản generic của thuốc chống trầm cảm Zoloft, có giá 50 đô la Mỹ tại CVS nhưng chỉ 4,20 đô la Mỹ tại Cost Plus.

Cuban có thể đưa ra mức giá thấp như vậy nhờ bỏ qua được nhiều khâu trung gian của ngành dược phẩm, bao gồm cả những công ty đàm phán giá được gọi là công ty quản lý quyền lợi nhà thuốc. (Đó là ngành kinh doanh khổng lồ, có tiếng là mập mờ. Công ty dẫn đầu thị trường CVS Caremark đã tạo ra doanh thu 153 tỉ đô la Mỹ vào năm 2021.)

Cuban mua trực tiếp từ những hãng sản xuất thuốc, trả mức giá xứng đáng với giá trị viên thuốc, sau đó bán chúng trực tuyến với mức lời cố định là 15%, cộng với tám đô la Mỹ phí vận chuyển đóng gói.

Đó không phải là ý tưởng hoàn toàn mới. Walmart và Costco đang thử nghiệm các mô hình tương tự. Nhưng Cuban, có lẽ nhờ mức độ nổi tiếng của mình, đang nhanh chóng thu hút sự chú ý. Cost Plus Drugs thông báo đã có hơn một triệu khách hàng và cho biết công ty đang tăng trưởng với tốc độ khoảng 10% mỗi tuần, dự kiến có lãi vào năm 2023. Cuban kín tiếng về doanh thu nhưng Forbes ước tính Cost Plus đã ghi nhận ít nhất 25 triệu đô la Mỹ doanh thu trong chín tháng đầu tiên sau khi đi vào hoạt động.

Cuban nhấn mạnh rằng đây là công ty đầu tiên mà ông đặt theo tên mình và đã đầu tư gần 100 triệu đô la Mỹ tính đến nay. Ông cho biết mình dốc hết sức vào ý tưởng này và sẵn sàng chi tiêu “bất cứ gì cần thiết.” Theo cách nói của ông, đó là “tạo nên di sản. Nếu chúng tôi thành công, đây sẽ là điều có tác động lớn nhất mà tôi từng làm.”

Ông khẳng định sẽ rút lui khỏi các dự án khác để tập trung vào Cost Plus Drugs, thậm chí còn đang cân nhắc việc rời khỏi Shark Tank. “Tôi đang tính rút khỏi chương trình,” ông cho biết. Cuban không lo lắng về việc chương trình có bị ảnh hưởng gì hay không. “Họ sẽ vẫn tồn tại dù không có tôi.”

Bạn bè và gia đình của Cuban đều nhận xét giống nhau: Ông là doanh nhân bẩm sinh. Lớn lên ở vùng ngoại ô yên tĩnh Pittsburgh của Mount Lebanon, Pennsylvania, là con cả trong gia đình có ba người con trai, bố mẹ thuộc tầng lớp lao động, ngay từ khi còn trẻ, ông đã nổi tiếng với những kế hoạch kiếm tiền vô tận của mình.

“Anh ấy luôn làm việc, luôn hối hả để kiếm tiền,” em trai Jeff, người điều hành các cơ sở giải trí của Cuban, bao gồm cả nhà phân phối phim Magnolia Pictures, cho biết. Có lần, khi diễn ra cuộc đình công của liên đoàn báo in ở Pennsylvania, thiếu niên Cuban đã dậy rất sớm và lái xe hơn 209km đến Cleveland để mua báo về bán ở quê nhà.

Càng lớn, ông càng tham vọng nhiều hơn. Khi còn là sinh viên năm cuối đại học Indiana, ông đã xin xỏ vay mượn đủ kiểu – thậm chí còn vận dụng các khoản vay dành cho sinh viên của mình – để mua một quán bar địa phương, Motley’s Pub. Chính tại Motley’s, nơi về sau buộc phải đóng cửa vì bán bia rượu cho người chưa đủ tuổi, ông đã gặp đối tác tương lai tại Broadcast.com, Todd Wagner.

Hồi tháng 8.2022, Cuban quay lại địa điểm cũ của Motley’s, hiện là quán bar Kilroy’s on Kirkwood, để lại 10 ngàn đô la Mỹ tiền boa sau khi mua 100 phần đồ uống cho khách của quán. Jerry Katz, người quen biết Cuban từ khi học mẫu giáo, cho biết: “Ông ấy luôn biết rằng mình phải cố gắng thành công hết sức, nếu không ông ấy sẽ điên mất.”

Đến năm 32 tuổi, Cuban trở thành triệu phú sau khi bán MicroSolutions cho CompuServe, dịch vụ trực tuyến thời kỳ đầu, với giá sáu triệu đô la Mỹ. Ông quyết định nghỉ hưu. Nhưng ông không nghỉ ngơi lâu. Năm 1995, năm Netscape lên sàn, ông và Wagner mua lại Broadcast.com, lúc đó có tên AudioNet, công ty đang xoay xở để tìm cách phát sóng các môn thể thao ngoài trời, thậm chí đang thử nghiệm với radio sóng ngắn.

Cuban và Wagner đưa ra ý tưởng phát sóng trực tuyến. Khi sự cuồng nhiệt của Web 1.0 tăng cao, Broadcast.com thực hiện đợt IPO thành công nhất tính đến thời điểm đó, kết thúc ngày giao dịch đầu tiên với giá trị vốn hóa thị trường một tỉ đô la Mỹ, gấp hơn 300 lần doanh thu 3,2 triệu đô la Mỹ. Công ty được bán cho Yahoo một năm sau đó.

Lúc đó, Cuban có thể cảm nhận được dấu hiệu của bong bóng. Ông và Wagner được trả bằng cổ phiếu của Yahoo, nhưng Cuban đã đưa ra một đề xuất khôn ngoan: Neo giá hai cổ phiếu này (Broadcast và Yahoo) hạn chế đà tăng nếu giá cổ phiếu tăng vọt – đồng thời cũng giới hạn mức giảm nếu giá cổ phiếu giảm mạnh.

Tuy vậy, ông cũng thoải mái thừa nhận rằng đó là may mắn bất ngờ. “May mắn là một phần rất lớn trong thành công của mỗi người. Shaq từng cố ý gây khó dễ khi tôi mới bước chân vào lĩnh vực NBA. Cậu ấy nói, ‘Ồ, ông thật may mắn.’ Và tôi trả lời kiểu, ‘Vậy chắc là cậu biết trước được rằng mình sẽ cao 2,16m và có năng khiếu thể thao hả?’”

Wagner, người đã hợp tác với Cuban trong nhiều mảng kinh doanh kể từ thời điểm đó, bao gồm cả thương vụ Mavericks, và có khối tài sản khoảng 1,8 tỉ đô la Mỹ, cho rằng đó không chỉ là may mắn. “Tôi nghĩ Mark là người có năng lực, và luôn có khả năng nhìn thấu các ngóc ngách,” ông nói. “Tôi cho rằng Mark là anh chàng thông minh nhất, chuẩn bị tốt nhất so với tất cả mọi người.”

Cuban chẳng những say mê tiền bạc mà còn ham thích sự nổi tiếng không kém. Năm 2004, ông tham gia The Benefactor, chương trình của đài ABC nhằm đối đầu với Apprentice của Donald Trump, trong đó 16 thí sinh cạnh tranh để giành được một triệu đô la Mỹ từ tài sản của Cuban.

Chương trình này bị hủy bỏ sau một mùa. (Sau đó Trump đã viết thư cho Cuban để an ủi ông về nỗ lực “thảm hại” và “đáng xấu hổ” của ông. “Nếu ông quyết định thực hiện một chương trình khác, hãy gọi cho tôi và tôi sẽ sẵn lòng giúp đỡ.”)

Rồi cơ hội lớn xuất hiện: Cuộc gặp gỡ nhà sản xuất Clay Newbill, người sau này thuyết phục ông tham gia chương trình Shark Tank. Cuban không xuất hiện trong mùa đầu của chương trình vào năm 2009 nhưng tham gia với tư cách “khách mời” trong mùa thứ hai vào năm 2011. Kể từ đó, ông có mặt trong mọi mùa của chương trình.

“Nói chung, mọi người đều muốn trở thành người nổi tiếng,” Cuban, người cũng đã xuất hiện trong hàng chục chương trình truyền hình và phim ảnh, đóng vai chính mình, bao gồm bộ phim Entourage và Brooklyn Nine-Nine, tuyên bố.
Giống như những người nổi tiếng Hollywood khác, Cuban trở nên say mê NFT và cũng mua một CryptoPunk (số 869, hiện trị giá 95 ngàn đô la Mỹ.)

Ông là người ủng hộ nhiệt tình của NBA Top Shot, thị trường NFT rất thành công của giải đấu này (đạt tổng doanh thu hơn một tỉ đô la Mỹ kể từ khi ra mắt vào tháng 10.2020), và thậm chí còn giám sát nền tảng NFT của riêng ông, Lazy.com, nơi ông giới thiệu bộ sưu tập cá nhân.

Vào tháng 3.2021, Mavericks trở thành đội NBA đầu tiên chấp nhận dogecoin làm hình thức thanh toán – và ngạc nhiên là hiện giờ họ vẫn làm như vậy mặc dù đồng tiền này đã giảm mạnh 90% kể từ năm ngoái. Đây là một chi tiết thú vị về Cuban, người từng mỉa mai vào năm 2019 rằng ông “thà ăn chuối” hơn là chọn bitcoin.

Tháng 10.2021, Mavericks ký hợp tác năm năm với Voyager Digital, một trong những công ty môi giới tiền mã hóa được giao dịch công khai phát triển nhanh nhất ở Hoa Kỳ. Kể từ đó đến nay, Voyager đã mất 99% giá trị và nộp đơn phá sản, dẫn đến việc một nhóm khách hàng kiện Cuban, cho rằng sự đảm bảo của ông đánh lừa các nhà đầu tư non kinh nghiệm bơm năm tỉ đô la Mỹ (hiện đã bị đóng băng) vào nền tảng này. Cuban không bình luận gì về vụ kiện ngoài việc nói rằng chuyện đó sẽ không ngăn ông quảng bá tiền mã hóa.

Cost Plus Drugs ra mắt hồi tháng 1.2022 là ý tưởng được ấp ủ nhiều năm của Cuban – thậm chí còn lâu hơn đối với người đồng sáng lập của ông, Alex Oshmyansky, bác sĩ X quang ở Colorado. Alex Oshmyansky cùng với một số người bạn là bác sĩ nảy ra ý tưởng bán thuốc ở mức giá gốc của nhà sản xuất từ năm 2015.

Các bác sĩ này hình dung việc này giống kiểu tổ chức phi lợi nhuận và đã dành ba năm để tìm kiếm nguồn tài trợ. Oshmyansky, người đã đầu tư khoảng 200 ngàn đô la Mỹ, cho biết: “Chúng tôi thất bại thảm hại và không thu được một xu nào ngoài những gì tôi đầu tư vào.”

Năm 2018, ông đã chuyển đổi tổ chức này thành công ty công ích, nghĩa là ông có thể điều hành hiệu thuốc như một doanh nghiệp chứ không phải là một tổ chức từ thiện. Đó là lúc Cuban tham gia.

Khoản đầu tư ban đầu của tỉ phú chỉ nhỏ thôi (khoảng 250 ngàn đô la Mỹ), nhưng ông dần dần rót thêm tiền khi công ty có bước tiến trong việc vượt qua các rào cản pháp lý và thuyết phục các nhà sản xuất thuốc còn đang do dự đưa ra quyết định tham gia.

Phải mất cả năm để thuyết phục nhà sản xuất đầu tiên, Amneal Pharmaceuticals có trụ sở tại New Jersey, đồng ý sản xuất thuốc cho Cost Plus. Lúc đầu, Cost Plus chỉ đưa ra 100 loại thuốc từ ba nhà sản xuất. Hiện giờ công ty làm việc với 20 đối tác sản xuất và đang bổ sung khoảng 100 loại thuốc mới mỗi tháng.

Cost Plus cũng đang có kế hoạch sản xuất thuốc của riêng mình. Cơ sở sản xuất ở Dallas của hãng, trị giá 11 triệu đô la Mỹ, khai trương vào tháng 11.2022. Nhà máy hoàn toàn tự động này được thiết kế như một cơ sở “linh hoạt” có thể nhanh chóng xoay chuyển để sản xuất bất kỳ loại thuốc nào mà công ty không thể mua từ các nhà sản xuất khác.

Để bảo vệ quyền lợi, Cost Plus đưa ra một số giới hạn lớn. Công ty không chấp nhận bảo hiểm. Hãng hiện cũng không bán các loại thuốc vẫn còn hạn bảo hộ sáng chế, bao gồm các loại thuốc bom tấn như Humira (viêm khớp) và Trulicity (tiểu đường). “Mục tiêu của chúng tôi là trở thành nhà cung cấp thuốc với chi phí thấp nhất và chúng tôi sẽ khiến nhiều người ngạc nhiên nếu chúng tôi có biệt dược gốc.”

Ngoài dược phẩm, Cuban đang nghĩ đến giáo dục đại học, một lĩnh vực khác đã đến lúc cần có sự phá cách. “Tôi sẽ không bao giờ rót vốn cho trường học, bởi vì tất cả những gì họ sẽ làm là xây dựng các tòa nhà,” ông chia sẻ. Ông cho rằng đầu tư những điều cơ bản sẽ là cách tiếp cận tốt hơn. Hãy bỏ qua những “ký túc xá đẹp đẽ,” nhà ăn sang trọng, những bức tường leo núi và các môn thể thao hạng Division I và thay vào đó, hãy tập trung vào việc tuyển dụng những giáo viên giỏi nhất và giữ học phí thấp.

Về bản chất, Cuban không phải là một người bi quan, nhưng ông cảm thấy thất vọng với chính trị Mỹ. Ông không thích nỗ lực tăng thuế của các tỉ phú (thật ngạc nhiên!) và cho rằng quy trình bầu cử cần một cuộc đại tu. “Tôi muốn phá bỏ hệ thống chính trị kiểu hai đảng,” ông nói. “Đối với tôi, đó là gốc rễ của mọi điều ác.” Ông đã nghiêm túc tìm hiểu cuộc tranh cử tổng thống vào năm 2020 nhưng rồi quyết định chống đối cuộc bầu cử sau khi giành được ít hơn 25% phiếu bầu trong một cuộc thăm dò quốc gia.

Bốn năm trước, Cuban bước sang tuổi 60. Tiệc mừng sinh nhật của ông là bữa tiệc hoành tráng nhất mà bạn có thể hình dung được. Một loạt bạn bè và những người nổi tiếng – các nhà đầu tư trong chương trình Shark Tank, ca sĩ Jennifer Lopez và hôn phu khi đó của cô ấy, cựu ngôi sao New York Yankees, Alex Rodriguez – đã tụ tập tại khu đãi tiệc hoành tráng rộng 0,2 héc ta ở Dallas của ông. Stevie Wonder và Chainsmokers, ban nhạc điện tử nổi tiếng, biểu diễn tại buổi tiệc.

Cuối đêm đó, Cuban đi lang thang với những người bạn thời thơ ấu của mình là Jerry Katz và Todd Reidbord. “Ông ấy là người say nhất, nhưng là một người say vui vẻ,” Reidbord nhớ lại. “Ông ấy vòng tay ôm chúng tôi và nói ‘Tôi thấy thật khó tin.’”

Biên dịch: Quỳnh Anh
Bản in theo tạp chí Forbes Việt Nam số 112, tháng 12.2022