Trong tháng 1, CEO Dave Calhoun của Boeing tiết lộ một bí mật trong thế giới hàng không. “Tôi nghĩ rằng những chuyến bay tự hành trong ngành hàng không dân dụng sắp trở thành sự thật,” ông nói với Bloomberg TV, trước khi nhanh chóng thực hiện một số vòng kiểm tra. “Sẽ mất thời gian. Mọi người hãy tin. Chúng tôi cần thực hiện quy trình chứng nhận mà tất cả chúng ta đều tin có thể đạt được.”

Tất nhiên, quân đội Hoa Kỳ đã sử dụng máy bay tự hành trong nhiều thập niên qua, nhưng luôn bay trong một không phận riêng biệt. Giờ đây, ngày càng rõ ràng rằng những chiếc máy bay tự động sắp xuất hiện trong ngành hàng không thương mại, chứ không phải ở một thế giới tương lai chỉ xuất hiện trong loạt phim hoạt hình Gia đình nhà Jetsons.

Các nhà sản xuất máy bay đang hướng đến sản xuất ra những loại máy bay này. Nhiều hãng hàng không háo hức với chúng. FAA sẵn sàng cấp phép cho chúng. Tuy nhiên, hiệp hội phi công thừa nhận đó là mối đe dọa đang rình rập phía chân trời.

Một thập niên trước, cuộc trò chuyện về loại máy bay này chủ yếu suy đoán. Nhưng ngày nay, nhiều người trong ngành hàng không tin rằng những chiếc máy bay nhỏ tự hành có thể chở hành khách vào cuối thập niên này. Sau đó, nếu không có sự cố an toàn nghiêm trọng nào xảy ra, thì có thể mất ít nhất một thập niên nữa trước khi các máy bay phản lực lớn hơn chở khách hoạt động mà không cần phi công trong khoang buồng lái.

“Tất cả là vì tiền,” Dennis Tajer, một phi công với 35 năm kinh nghiệm trong ngành cũng là phát ngôn viên của hiệp hội Phi công đồng minh, đại diện cho 15.000 phi công của American Airlines, cho biết. “Các nhà sản xuất đang tìm kiếm công nghệ hiện đại tiếp theo cho việc triển khai để có thể bán đồng thời mang về doanh thu, còn những hãng hàng không đang tìm cách có thể giúp giảm chi phí vận hành.”

Đó là một khoản khó từ bỏ. Sáu năm trước, báo cáo từ ngân hàng Thụy Sĩ UBS ước tính rằng máy bay tự hành có thể tiết kiệm cho ngành vận tải hàng không hơn 35 tỉ USD mỗi năm. Tuy nhiên, báo cáo tương tự đã khiến cho công chúng lo ngại.

Một cuộc khảo sát toàn cầu thực hiện trong năm 2017 cho thấy phần lớn mọi người sẽ không sẵn sàng ngồi trên máy bay mà không có phi công, ngay cả khi giá vé rẻ hơn. Năm sau đó, cuộc khảo sát công khai của Ipsos cho thấy 81% người Mỹ sẽ không cảm thấy thoải mái khi ngồi trên máy bay tự hành. Đáng chú ý, cuộc khảo sát đó do hiệp hội Phi công hàng không (ALPA) thực hiện. Với 65.000 thành viên, đây là hiệp hội phi công lớn nhất trong cả nước.

Ra mắt máy bay tự hành trong mảng hàng không dân dụng sẽ bắt đầu với những chiếc máy bay chở hàng nhỏ, dẫn đầu là các công ty như Xwing, một startup có trụ sở tại Bắc California.

“Chúng tôi sử dụng khung máy bay Cessna hiện hữu,” CEO Xwing Marc Piette cho biết, “đây là khung máy bay chở hàng tốc hành được sử dụng rộng rãi nhất, đồng thời chúng tôi điều chỉnh máy bay đó để chuyển đổi thành chiếc may bay được giám sát từ xa. Chúng tôi nghĩ rằng thị trường vận tải hàng hóa là nơi tốt nhất để đưa máy bay tự hành vào sử dụng trước. Chúng tôi tính toán rất thận trọng.”

Trong vài năm qua, Xwing thực hiện các nhiệm vụ thử nghiệm tự hành, chủ yếu ở California. Thực hiện kế hoạch bay, giống như khi có phi công, và các thông số của chuyến bay được lập trình sẵn trước khi cất cánh. “Thật sự chỉ cần một cú nhấp chuột,” Piette cho biết. “Bạn điều khiển hệ thống để thực hiện nhiệm vụ bay.”

Tuy nhiên, cho đến khi FAA cấp giấy chứng nhận công nghệ, sẽ cần phải có một phi công đảm bảo an toàn trên máy bay. Điều này cho phép Xwing bay mà không phải sợ nguy hiểm.

“Phi công đảm bảo an toàn có thể ngắt kết nối hệ thống đồng thời chuyển máy bay sang chế độ bay thủ công, nhưng nếu không có vấn đề xuất hiện trong suốt quá trình bay thì phi công không làm gì cả ngoài việc giám sát hệ thống. Đó là một công việc rất nhàm chán,” Piette giải thích. Trong khi đó, Cessna được vận hành từ mặt đất, với một người điều khiển xem bản đồ di chuyển trên màn hình cũng như giao tiếp với kiểm soát không lưu.

Một khi công nghệ được chứng nhận, Xwing lên kế hoạch giới thiệu đồng thời vận hành những chiếc máy bay này vào cuối năm 2025, sau đó cung cấp cho các nhà khai thác khác. “Chẳng hạn, FedEx đang muốn sử dụng khoảng 240 chiếc Cessna 208s cho mạng lưới ở Hoa Kỳ,” Piette nói, ám chỉ đến khả năng mở rộng liên doanh này. Ông hi vọng máy bay tự hành sẽ vận chuyển hành khách vào cuối thập niên này.

Xwing chắc chắn không phải là nhà sản xuất duy nhất chế tạo máy bay chở hàng tự hành, nhưng công ty có một vũ khí bí mật là giám đốc đảm bảo chất lượng cũng như tuân thủ quy định an toàn. Earl Lawrence biết rõ về các quy định của FAA, gần đây đã rời khỏi cục, nơi ông từng là trưởng phòng cấp giấy chứng nhận cho máy bay. Trước đó, Lawrence thành lập phòng cấp chứng nhận cho máy bay tự hành tại FAA.

“Một trong những điều quan trọng khi đưa loại máy bay này vào thị trường vận chuyển hàng hóa là chúng tôi không thay đổi bất kỳ quy tắc nào. Chúng tôi đang tuân thủ các quy định,” ông nói, đồng thời lưu ý rằng một số công ty trong lĩnh vực này đã đưa ra các đề xuất không tuân thủ những quy định của FAA. “Chính điều đó làm mọi thứ chậm lại đáng kể.”

Ít người biết nhiều về máy bay tự hành hơn Stephane Fymat, trưởng bộ phận Di chuyển hàng không đô thị (UAM) và hệ thống Máy bay tự hành (UAS) tại Honeywell, công ty có lịch sử lâu đời sản xuất các hệ thống tự lái cho máy bay phản lực Boeing Dreamliners, Gulfstream và Embraer cũng như các loại máy bay khác.

Fymat chia sẻ với Forbes bản PowerPoint bài phát biểu của ông tại các hội nghị ngành chỉ dành cho những người được mời. Sau phần giới thiệu ngắn gọn, một trang chiếu xuất hiện với sáu hình ảnh được sắp xếp theo dạng lưới. Mỗi trang nói về chiếc máy bay được một trong những khách hàng của Honeywell sản xuất. Một số được thiết kế để vận chuyển hàng hóa còn số khác để vận chuyển hành khách.

Trong bức hình, nhiều người đàn ông đang xếp các thùng hàng lên một chiếc máy bay chở hàng do nhà sản xuất máy bay hạng nhẹ Pipistrel của Slovenia chế tạo, được Textron có trụ sở tại Rhode Island mua lại vào năm ngoái. Máy bay thậm chí không có buồng lái.

“Về cơ bản, hiện giờ hầu hết họ sẽ bắt đầu với một phi công và chuyển sang không có phi công trên máy bay,” Fymat nói về các đối tác của Honeywell. “Một vài người trong số họ muốn thực hiện điều đó trong vòng 4 hoặc 5 năm còn một số nghĩ rằng có thể sẽ mất 10 năm.”

Một lợi thế trước mắt của máy bay nhỏ không có phi công là sức chứa tăng lên. Máy bay tự hành có thể chuyển đổi ngay lập tức từ sáu thành bảy chỗ. “Tất cả các công ty này đều thực sự mong chờ ngày không còn phi công trên máy bay nữa,” Fymat nói. “Thực tế là tất cả họ đều đang lên kế hoạch để biến đều này thành sự thật, nên chúng tôi đang giúp họ đạt được điều đó.”

Sẵn sàng để cất cánh

Cách máy bay phản lực chở khách tự hành sẽ được đưa lên không trung vào những năm 2040:
* 2023: Nhiều nhà sản xuất máy bay đang làm việc với FAA để có giấy chứng nhận máy bay tự hành.
* 2025-2026: Những chiếc máy bay chở hàng tự hành đầu tiên sẽ tham gia vào ngành hàng không dân dụng, chia sẻ bầu trời với những chiếc máy bay có người lái.
* 2030-2035: Các máy bay nhỏ, tự hành sẽ bắt đầu chở hành khách trên các chuyến bay với đoạn đường ngắn trong khu vực.
* 2040-2050: Máy bay phản lực lớn hơn chở khách sẽ bắt đầu hoạt động mà không có phi công trên chuyến bay.

“Chúng tôi có ứng dụng trên chiếc máy bay tự hành chạy hoàn toàn bằng điện mà chúng tôi gọi là Wisk,” Calhoun của Boeing nói với Bloomberg. “Đơn xin giấy chứng nhận đã có và FAA sẽ bắt đầu làm việc với chúng tôi ngay hôm nay để xây dựng chương trình chứng nhận tự bay cho Wisk. Có quá nhiều thứ để học, rất nhiều việc phải làm, nhưng đều đang trong quá trình thực hiện.”

Một số lo lắng rằng FAA có thể quá dễ dãi. “FAA không kiên định trong vai trò là cơ quan giám sát chặt chẽ rồi dần dần, theo thời gian, trở nên quá thoải mái với nhà sản xuất và hãng hàng không,” Tajer lưu ý. “Đó là vấn đề về kinh phí, kinh nghiệm, và sau đó cũng có thể trở thành vấn đề về văn hóa, mà bạn không cần phải nhìn lại quá xa [sự cố 737 Max], để xem điều gì sẽ xảy ra khi mối quan hệ quá thân thiết. FAA chỉ cần phải kiên định để cung cấp hệ thống an toàn nhất có thể.”

Trong suốt thời gian đại dịch xảy ra, một số hãng hàng không lặng lẽ vận động cơ quan này sửa đổi Phần 121 của quy định Hàng không Liên bang, yêu cầu các hãng hàng không theo lịch trình phải có ít nhất hai phi công đủ tiêu chuẩn trong buồng lái, lập luận rằng chỉ cần một phi công sẽ giúp giải quyết tình trạng thiếu phi công. Cục quản lý hàng không ở châu Âu gần đây đưa ra quy định phản đối sự thay đổi này cho đến năm 2030.

Các nhà sản xuất tiếp tục viện lý do này. “Hãy nhìn vào những chiếc máy bay chúng tôi bay hằng ngày,” Fymat nói. “Họ chưa thể tự cất cánh mà không có phi công. Nhưng một khi chúng cất cánh, chúng sẽ tự thực hiện toàn bộ chuyến bay cũng như sẽ tự hạ cánh nếu bạn muốn. Máy bay đã làm điều này trong nhiều năm rồi.”

Ông nói thêm rằng đó chỉ là vấn đề thời gian trước khi máy bay phản lực có thể làm được tất cả. “Bổ sung khả năng chuyển hướng đồng thời thực hiện lại kế hoạch bay trong trường hợp khẩn cấp, liên lạc với kiểm soát không lưu, đó là những phần tiếp theo. Nhưng những điều cơ bản đã được thực hiện rồi.”

Đương nhiên, các phi công không thích ý tưởng về buồng máy bay chỉ dành cho một phi công. “Họ đang đề cập đến việc loại bỏ hệ thống người dự phòng,” Tajer nói. “Phi công thứ hai có thể giúp giảm thiểu người bị thương hoặc vượt qua sự cố một cách an toàn. Và đó là bởi vì cho dù bạn có bao nhiêu công nghệ, nhưng con người vẫn giữ vai trò quan trọng để đảm bảo hạn chế rủi ro đồng thời bảo vệ hành khách ở phía sau, góp phần làm cho hệ thống an toàn và bay thành công tại Hoa Kỳ.”

Trong khi đó, công nghệ tự động hóa ngày càng phát triển. “Công nghệ AI mang đến cơ hội lớn để sản xuất thế hệ sản phẩm tiếp theo trong ngành, tâm điểm của những công nghệ cốt lõi thực sự mạnh mẽ,” Arne Stoschek, trưởng phòng máy học và bay tự động tại Acubed, một trung tâm đổi mới của Airbus, cho biết.

Tại sân bay Toulouse, gần trụ sở chính của Airbus ở tây nam nước Pháp, nhà sản xuất đang thử nghiệm bộ công nghệ hỗ trợ phi công trong mô hình trình diễn mà hãng gọi là DragonFly.

Giống như cách chuồn chuồn thực tế có thể nhận ra các địa danh khi đang bay, hệ thống của máy bay sử dụng trí thông minh nhân tạo cùng với cảm biến ở bên ngoài máy bay để “nhìn thấy” các đặc điểm trong cảnh quan đồng thời tự động di chuyển an toàn trong môi trường xung quanh. Cho đến nay, các khả năng thực hiện được bao gồm chuyển hướng khẩn cấp tự động trong hành trình, và hạ cánh tự động.

Trong thời gian tới, thách thức lớn nhất đối với máy bay tự hành có thể là làm sao để công chúng chấp nhận chúng. Lawrence của Xwing hi vọng công chúng ngày càng hiểu rõ về loại máy bay này trong thời gian tới. “Khi công nghệ được triển khai, mọi người sẽ hiểu rõ hơn và tin tưởng vào chúng hơn,” ông nói.

Những người ủng hộ chỉ ra rằng trong số những người hưởng lợi đầu tiên sẽ là những người sống ở vùng nông thôn cách xa sân bay lớn. “Đây không chỉ là việc đưa ai đó từ trung tâm phố Wall đến JFK trong tám phút bay thẳng mà rất có giá trị,” Fymat của Honeywell nói. “Rất có lợi cho những cộng đồng sống ở nông thôn, những người hiện không tiếp cận được dịch vụ hàng không. Hoặc chẳng hạn như ở những nơi chỉ có một chuyến bay mỗi tuần.”

Piette của Xwing đồng ý. “Mức tác động sẽ rất lớn,” ông cho biết. “Một trong những lý do khiến các sân bay khu vực mất lưu lượng thương mại hiện nay là do thiếu phi công đáng kể, tạo ra những khó khăn trong bố trí nhân viên bay một số tuyến đường này. Nếu bạn đang ở những nơi như Wichita hoặc Louisville, chúc may mắn khi tìm được đường bay thẳng đến bất cứ nơi nào bạn muốn.”

Theo Piette, với một lượng lớn máy bay nhỏ hơn, có thể có tần suất chuyến bay cao hơn giữa các điểm đến trong thành phố nhỏ. “Và chúng tôi có thể tăng cường khả năng tiếp cận các chuyến bay đến những địa phương nhỏ.”

Biên dịch: Gia Nhi

Xem thêm:
Máy bay không người lái bay giữa các bệnh viện ở Anh
Máy bay SkyCourier có đơn hàng đầu tiên từ hãng hàng không