Tuyển dụng nhân tài

Trang web tuyển dụng dành cho sinh viên giống kiểu LinkedIn của anh huy động được hơn 400 triệu đô la Mỹ, đồng thời thu hút 12 triệu sinh viên từ 1.400 trường đăng ký mở tài khoản. Nhưng liệu trang web này có thể duy trì được không nếu các công ty bắt đầu sa thải chứ không tuyển dụng nữa?

Ở tuổi 22, Garrett Lord làm được điều gần như không thể: Không có lợi thế học tại trường danh tiếng hàng đầu như Stanford hay MIT, không có cha mẹ giàu với mối quan hệ rộng, anh cố gắng gọi điện trực tiếp (cả gửi email) xin thực tập tại Palantir, khi đó là một trong những công ty khởi nghiệp khai thác dữ liệu nổi tiếng nhất ở thung lũng Silicon.

Đối với anh, một sinh viên chuyên ngành khoa học máy tính của đại học Công nghệ Michigan nằm ở thị trấn nhỏ Houghton thuộc bán đảo thượng Michigan, làm việc tại công ty do CIA hậu thuẫn là cơ hội đưa anh đến những đấu trường lớn. Chắc chắn sau đó anh sẽ được các kỳ lân phần mềm nhận hậu thuẫn từ quỹ đầu tư mạo hiểm tuyển dụng, với mức lương cao cũng như khoản thưởng cổ phần.

Tuy nhiên, sau vài ngày làm việc tại văn phòng của Palantir ở Washington, D.C. vào tháng 5.2012, chàng thanh niên miền Trung Tây cao 1,8m cảm thấy rất tự ti. Mười lăm thực tập sinh khác dường như đến từ một hành tinh khác. Tất cả đều học ở các trường danh tiếng, luôn nói về dự án nghiên cứu đỉnh cao họ đang thực hiện hoặc khoe về những kỳ nghỉ ở châu Âu sắp tới. Chuyến đi duy nhất của Lord ra khỏi Hoa Kỳ là đến Canada kế bên để tham dự giải khúc côn cầu khi còn là thiếu niên.

“Tôi nhớ đã gọi điện cho cha và ông nói: ‘Con có thể không thông minh hơn họ, nhưng cha biết một điều: Con sẽ không bỏ lỡ cơ hội này và hãy làm việc chăm chỉ hơn họ,’” Lord, 33 tuổi, nhớ lại. Thay vì rút lui, anh quyết định “nỗ lực hết mình” để chứng minh anh có thể “thực tập cùng với tất cả những sinh viên này.”

Anh chứng minh được bản thân. Anh giành chiến thắng trong cuộc thi phát triển phần mềm hằng năm của công ty và nhận được sự tôn trọng của nhiều cấp trên tại Palantir. Họ đều ngạc nhiên khi biết một sinh viên tốt nghiệp từ trường ít danh tiếng lại thông minh và tài năng đến như vậy. Họ thưởng cho anh 5.000 đô la Mỹ khi giới thiệu cho công ty một kỹ sư nhằm thu hút thêm nhiều sinh viên tài năng khác của trường đại học Công nghệ Michigan.

Khi đó một ý tưởng chợt lóe lên: Điều gì sẽ xảy ra nếu Lord có thể tạo ra phần mềm để kết nối các công ty đang khao khát nhân tài với hàng ngàn sinh viên trên khắp nước tại các trường đại học ít danh tiếng như đại học Công nghệ Michigan? “Ở đâu cũng có sinh viên tài năng. Và nơi bạn lớn lên không thể quyết định công việc bạn sẽ làm sau khi tốt nghiệp đại học,” anh nói. “Ở đại học Công nghệ Michigan, nhiều tài năng chưa được phát hiện.”

Vì vậy, khi quay trở lại trường vào mùa thu năm đó, anh hợp tác với hai người bạn cùng ngành khoa học máy tính, Ben Christensen và Scott Ringwelski, để thực hiện ý tưởng. Ba sinh viên chưa tốt nghiệp hình dung ra nền tảng liên kết dễ sử dụng trên các thiết bị di động để kết nối sinh viên, trường đại học và nhà tuyển dụng. Hai năm sau đó, năm 2014, họ ra mắt Handshake và vào danh sách Forbes 30 Under 30 năm 2017.

Hiện nay, gần 12 triệu sinh viên (nhiều người trong số họ ít hoặc không có kinh nghiệm làm việc) từ 1.400 trường cao đẳng lẫn đại học trên khắp Hoa Kỳ sử dụng nền tảng này để tìm việc làm từ 750.000 công ty, nhắn tin với nhà tuyển dụng và cựu sinh viên, tham dự hội chợ nghề nghiệp ảo, đồng thời thực hiện video phỏng vấn.

Các sinh viên không phải trả một xu nào, nhưng trường học của họ đóng phí trung bình 8.000 đô la Mỹ một năm. Hơn 1.000 công ty trả tiền để sử dụng phiên bản cao cấp có nhiều tính năng hơn. Với mức phí từ 15.000 đô la Mỹ đến vài triệu đô la trong một năm, công ty có thể gửi trực tiếp tin tuyển dụng đến ứng cử viên theo nơi ở hiện tại, giới tính, nhóm thiểu số, chuyên ngành, điểm trung bình, các kỹ năng cụ thể (chẳng hạn như mã hóa JavaScript hoặc Python) hay trường học.

Ví dụ, nền tảng giúp công ty tiếp thị đến những trường cao đẳng hoặc đại học (HBCU) vốn trước kia dành cho người da đen. Nhà tuyển dụng cũng có thể sử dụng tất cả các yếu tố này, ngoại trừ chủng tộc và giới tính, để tìm kiếm từng ứng viên.

Handshake tăng trưởng nhờ thị trường lao động chất lượng, hình thức tuyển dụng ảo cũng như mô hình làm việc từ xa trong suốt thời kỳ đại dịch. Số lượng sinh viên tham gia nền tảng tăng 600% kể từ năm 2017, thời điểm mới chỉ có 1,6 triệu sinh viên dùng nền tảng này. Doanh thu đạt 120 triệu đô la Mỹ vào năm 2022, theo Lord, tăng so với 75 triệu đô la Mỹ trong năm trước đó và ba triệu đô la Mỹ cách đây năm năm.

Handshake vẫn chưa có lời nhưng hồi tháng 1.2023 đã huy động được 200 triệu đô la Mỹ từ các nhà đầu tư bao gồm Lightspeed, Kleiner Perkins và Coatue Management. Vòng gọi vốn đó nâng tổng số tiền đầu tư vào công ty lên hơn 430 triệu đô la Mỹ, đồng thời tăng mức định giá lên 3,5 tỉ đô la Mỹ. Forbes ước tính Lord và những nhà đồng sáng lập vẫn sở hữu ít nhất 15% cổ phần, trị giá khoảng 525 triệu đô la Mỹ vào thời kỳ đỉnh cao của thị trường công nghệ trong mùa đông năm ngoái.

Tuy nhiên, có một vấn đề: Giống như hầu hết trường đại học và trang web tìm kiếm việc làm, công ty không biết có bao nhiêu sinh viên thực sự tìm được việc thông qua Handshake. Sau khi kết nối với nhà tuyển dụng, sinh viên không tiếp tục thực hiện quá trình này trên nền tảng.

Hầu hết sinh viên và nhà tuyển dụng không báo lại với Handshake về việc họ đã được tuyển dụng hay nhận được thư mời nhận việc. Điều tốt nhất mà Lord có thể tuyên bố: “Chưa đến 1% trường đại học ngừng sử dụng sản phẩm, vì trường đại học có thể tác động đến nhiều nhà tuyển dụng hơn và càng có nhiều sinh viên thì càng hiệu quả.”

Handshake cũng đối mặt với cạnh tranh gay gắt từ các công ty tìm kiếm việc làm khổng lồ LinkedIn, Indeed và ZipRecruiter. Và đó chỉ là về phía kênh tuyển dụng cho người tìm việc. Nhiều công ty khởi nghiệp phần mềm khác, chẳng hạn như Symplicity có trụ sở tại San Francisco, đang nhắm đến trung tâm hỗ trợ việc làm tại trường đại học.

Lord nghĩ nền tảng anh xây dựng có lợi thế cạnh tranh nhờ chi phí rẻ cũng như dễ kết nối với nhiều bên khác nhau. Có thể đó là điểm mạnh của nền tảng. Tuy nhiên công ty vẫn cần lưu ý rằng công ty mẹ Microsoft của LinkedIn – với vốn hóa thị trường đạt 1,8 ngàn tỉ đô la Mỹ – có thể dễ dàng vượt xa cũng như có nhiều lợi thế cạnh tranh hơn.

Thử thách lớn nhất: nền kinh tế đang suy yếu, đặc biệt ở thị trường lao động công nghệ. Elon Musk vừa sa thải hàng ngàn kỹ sư của Twitter. Các nhà tuyển dụng hàng đầu khác gồm Meta, Amazon và Cisco đang cắt giảm nhân sự hoặc như công ty mẹ Alphabet của Google, đang tuyển dụng ít dần đi.

Lord nói anh không thấy lo lắng. Anh vẫn tin rằng nhà tuyển dụng luôn cần tài năng trẻ giỏi kỹ thuật và không yêu cầu lương cao. Ngoài ra, Handshake không tập trung tuyển dụng chỉ cho riêng một ngành. Nhu cầu tuyển dụng của các công ty công nghệ lớn đang chững lại ư? Vậy có lẽ Handshake cần xem xét đến nhu cầu tuyển dụng trong ngành dầu khí.

“Những gì chúng ta thấy trong suốt thời gian mọi thứ suy giảm vì COVID-19 khiến nhiều công ty lo sợ, nhưng trong nước vẫn có nhu cầu tuyển dụng nhân tài kỹ thuật cao. Vì vậy, tôi nghĩ chính điều đó thực sự giúp duy trì hoạt động kinh doanh của chúng tôi đến hiện tại,” Lord nói, đồng thời tiết lộ thêm Handshake vẫn còn giữ số vốn hơn 200 triệu đô la Mỹ từ những nhà đầu tư mạo hiểm trong ngân hàng, giúp công ty vượt qua được thời kỳ suy thoái kinh tế.

Lord lớn lên ở Bloomfield Hills, Michigan, nơi anh dành hầu hết thời gian sống cùng đại gia đình lớn, bao gồm chị gái và tám anh chị em họ. Cha anh làm trong lĩnh vực xây dựng, mẹ là trợ lý hành chính. Mặc dù xuất sắc trong trượt tuyết và các môn thể thao khác, Lord tự nhận mình là “mọt” máy tính. Khi còn thiếu niên, anh hi vọng một ngày nào đó sẽ sở hữu một cửa hàng sửa máy tính hoặc trở thành giám đốc công nghệ thông tin, giống như người bạn thành công của chú mình.

Lên kế hoạch tự kiếm tiền để đến giảng đường, anh ở nhà mình trong hai năm sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, và tham gia các lớp học bán thời gian tại trường cao đẳng Cộng đồng Oakland gần nhà. Suốt thời gian này, anh sửa máy tính kiếm thêm thu nhập cũng như dạy các bà nội trợ trong xóm cách sử dụng iMovie.

Sau khi bắt đầu học tại đại học Công nghệ Michigan năm 2010, anh kết bạn với một sinh viên khóa trên khi mày mò tìm hiểu các bộ phận máy tính cũ. Người bạn mới của anh rất ấn tượng với kỹ năng chuyên môn của Lord nên đã giúp anh giành được học bổng IT tại tổ chức nghiên cứu Los Alamos National Laboratory của New Mexico.

Nhờ bản lý lịch xuất sắc, cùng tính kiên trì, anh được nhận vào thực tập ở Palantir vào năm 2012, nơi giúp anh sớm tìm ra con đường sự nghiệp riêng. “Trước đó tôi chưa gặp được đúng người,” anh nói. “Có quá nhiều thứ ảnh hưởng đến định hướng con đường sự nghiệp của bạn, chẳng hạn như những người bạn biết, những gì bạn biết, tình trạng kinh tế – xã hội của gia đình bạn.”

Handshake rất dễ xây dựng, nhưng không dễ bán trong thời gian đầu. Lord từ chối lời mời ở lại làm việc tại Palantir và cũng không tiếp tục hoàn thành vài tín chỉ còn lại để có bằng tốt nghiệp mà tập trung vào công ty mới thành lập của mình.

Bộ ba đồng sáng lập mất sáu tháng trong năm 2013 chạy từ trường này sang trường khác trên chiếc Ford Focus để thuyết phục các trường dùng thử phần mềm. Trong suốt thời gian đó, họ sống luôn ở bãi đậu xe của McDonald’s và tắm trong khu vực hồ bơi của trường đại học.

“Chúng tôi suýt nữa bị nhân viên bảo vệ của trường đại học Princeton bắt. Rất may là nhân viên bảo vệ này đã nhìn theo hướng khác trước khi chúng tôi đi vào trung tâm hỗ trợ việc làm để cố gắng bán phần mềm,” Lord nhớ lại. Cuối cùng, họ thuyết phục được năm trường ở Michigan lẫn Indiana đăng ký và trả một khoản phí nhỏ hằng năm: cao đẳng Aquinas, đại học Đông Michigan, cao đẳng Hillsdale, đại học Valparaiso và cao đẳng Wabash.

Thu hút nhà tuyển dụng tham gia dễ dàng hơn nhiều vì những nhà sáng lập Handshake đã cho họ dùng miễn phí phần mềm trong thời gian đầu. Ngoài ra, bộ ba sáng lập đánh cược rằng nhà tuyển dụng sẽ dễ dàng đồng ý mua phiên bản cao cấp sau một thời gian sử dụng. Procter & Gamble, IBM, Box và Mastercard là những doanh nghiệp đầu tiên dùng thử Handshake.

Đến năm 2017, những nhà đồng sáng lập huy động được 30 triệu đô la Mỹ từ các nhà đầu tư và chuyển công ty đến ngôi nhà với 7 phòng ngủ ở Palo Alto, California, nơi có khoảng 20 kỹ sư công nghệ sống và làm việc cả ngày lẫn đêm. Năm đó, Handshake báo cáo doanh thu đạt ba triệu đô la Mỹ.

Từ đó, doanh số nhanh chóng tăng lên khi khách hàng hiện hữu trả thêm nhiều hơn. Giám đốc vận hành Jonathan Stull cho biết, khoảng 30% các công ty trả tiền để sử dụng thêm dịch vụ của phần mềm này mỗi năm. Chẳng hạn, trung tâm Kiểm soát dịch bệnh liên bang đồng ý trả thêm tiền để nhân viên không thuộc phòng nhân sự vẫn có thể truy cập vào nền tảng và tuyển dụng nhân tài.

Các trường đại học cũng tham gia. Đại học Miami ngừng sử dụng dịch vụ của đối thủ cạnh tranh Symplicity, chuyển sang Handshake vào năm 2015, tiết kiệm khoảng 2/3 chi phí hằng năm xuống còn khoảng 10.000 đô la Mỹ một năm so với mức chi tiêu khoảng 30.000 đô la Mỹ (hoặc hơn) như cũ.

“Hệ thống Symplicity rườm rà. Sinh viên không thích hệ thống này. Họ cảm thấy bực bội vì khó sử dụng,” Christian Garcia, giám đốc điều hành của trung tâm hỗ trợ việc làm thuộc đại học Miami cho biết. “Handshake hướng đến tính dễ tiếp cận cho sinh viên, thay vì chỉ tạo ra hệ thống siêu thuận tiện cho nhà quản lý là những người quyết định đằng sau như chúng tôi.”

Tại đại học Rochester, Joe Testani ngồi trong ban cố vấn của đối thủ cạnh tranh với Handshake, GradLeaders (một công ty nhỏ ở Columbus, Ohio, trước đây được gọi là CSO Research) vào thời điểm Lord kiên trì thuyết phục ông hãy dùng thử phần mềm của anh.

“Phần mềm đó rẻ hơn so với nền tảng trường đang sử dụng, nhờ thế tiết kiệm chi phí,” Testani, giám đốc trung tâm hỗ trợ việc làm của trường vào thời điểm đó, cho biết. “Tôi từng học cao đẳng cộng đồng, và sau đó học tiếp lên đại học công lập. Điều đó rất có ý nghĩa với tôi vì tôi là thế hệ đầu tiên trong gia đình có bằng đại học.”

Đại dịch mang đến thử thách lớn đầu tiên, cũng là cơ hội lớn nhất cho Handshake. Trong vòng vài tuần suốt mùa xuân năm 2020, tỉ lệ thất nghiệp của sinh viên tốt nghiệp đại học ở độ tuổi 20-24 tăng vọt từ 4,2% lên mức cao nhất 20,4% vào tháng sáu năm đó. “Chúng tôi ngừng toàn bộ lộ trình phát triển sản phẩm, đồng thời tập hợp công ty lại để tìm ra cách xây dựng các công cụ ảo,” Lord nói. “Chúng tôi có cơ hội để thực sự giúp đỡ và đảm bảo sinh viên tốt nghiệp năm đó tìm được việc làm thành công.”

Công ty nhanh chóng ra mắt sản phẩm cho phép trường đại học tổ chức hội chợ việc làm ảo. Nhà tuyển dụng có thể sử dụng phần mềm của Handshake để dễ dàng lên lịch các cuộc họp nhóm kéo dài 30 phút hoặc họp trực tiếp với sinh viên trong 10 phút.

Năm 2021, Handshake giúp tổ chức gần 6.000 hội chợ việc làm, 3/4 trong số đó được thực hiện ảo. COVID-19 đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng của công ty: Năm 2019, Handshake thu hút 954 trường đăng ký. Đến cuối năm 2021, con số đó chạm mốc 1.399.

Trong 107 trường cao đẳng và đại học trước kia dành cho người da đen, có 66 trường tham gia vào nền tảng, cùng với 280 trường học dành cho các cộng đồng thiểu số khác. Từ đó, Handshake tuyên bố rằng nền tảng của họ đang giúp các công ty thực hiện mục tiêu tuyển dụng đa dạng như đã hứa sau các cuộc biểu tình #MeToo và George Floyd. Trong số gần 12 triệu người dùng của Handshake, 13% xác nhận là người da đen, 12% người gốc Tây Ban Nha hoặc La tinh, 15% người châu Á và 59% là nữ.

“Handshake cung cấp rất nhiều dữ liệu về nơi bạn có thể tìm thấy nhân tài giỏi, và nhờ đó giúp thúc đẩy nhiều cuộc thảo luận về tính đa dạng với lãnh đạo cũng như với nhà quản lý tuyển dụng,” Renee Davis, người phụ trách tuyển dụng sinh viên ở trường đại học cho ứng dụng giảng dạy ngôn ngữ Duolingo, cho biết.

Ít nhất có một người nghĩ Handshake có thể càng làm cho thực trạng tuyển dụng trọng bằng cấp trở nên tệ hơn. “Những công việc hiện đang được nền tảng đăng tải đều có sẵn trên Internet,” Ryan Craig, giám đốc quản lý của công ty cổ phần tư nhân Achieve Partners, đầu tư vào công ty khởi nghiệp Multiverse cung cấp cơ hội tập sự trong ngành công nghệ và nền tảng học tập trải nghiệm Riipen cho biết.

“Vì vậy, Handshake chỉ cung cấp nền tảng giám tuyển để xem những công việc đó, và kết quả làm cho nhiều sinh viên cạnh tranh nhau nộp đơn xin ứng tuyển. Theo tôi nghĩ, có thể điều đó đang cổ xúy thêm thực trạng tuyển dụng trọng bằng cấp và dòng dõi.”

Handshake không phải không bị suy thoái kinh tế ảnh hưởng, nhưng nhờ nền tảng được sử dụng rộng rãi giúp công ty vượt qua những thách thức nền kinh tế tạo ra. “Họ khá thành công,” Michele Militante, giám đốc nhân sự tại Pepsico, một trong những khách hàng lớn của Handshake, cho biết.

Lord hiện đặt mục tiêu mở rộng ra thị trường nước ngoài. Hồi tháng 4.2022, Handshake đã thực hiện thương vụ mua lại đầu tiên bên ngoài Hoa Kỳ, trả hơn 10 triệu đô la Mỹ cho Talentspace, nền tảng tuyển dụng ảo của Đức. Ở quê nhà, công ty đang xây dựng AI để đề xuất các khóa học và kỹ năng có thể bán được, dựa vào các tìm kiếm của nhà tuyển dụng hàng đầu trên Handshake.

Ví dụ nếu một sinh viên tìm kiếm việc làm trong lĩnh vực phát triển phần mềm nhưng thiếu các kỹ năng cần thiết cho vị trí được trả lương cao, về lý thuyết Handshake có thể gửi cho họ một thông báo về khóa học có liên quan tại trường đại học của họ hoặc những chương trình đào tạo lập trình bên ngoài để tăng cơ hội được tuyển dụng.

Hãy để LinkedIn và những nền tảng khác tập trung vào quá khứ của bạn, Lord nói. Giống như nhiều sinh viên tham gia nền tảng, Handshake đang hướng tới tương lai. Ngả lưng vào chiếc ghế trong phòng hội nghị tại trụ sở giống như căn hộ của Handshake ở San Francisco, Lord – sống tại thành phố New York và “phòng chờ của United Airlines” – cho biết hành trình của công ty anh từ “rất tầm thường, không được ưa chuộng” trở thành công ty tuyển dụng nổi tiếng được các trường yêu thích. “Chúng tôi thật sự hào hứng khi có cơ hội mang đến trải nghiệm kỳ diệu cho sinh viên cũng như các chuyên gia trẻ,” anh nói. “Ngoài ra, chúng tôi có đủ vốn để thực hiện điều đó.”

Biên dịch: Quỳnh Anh

Bản in theo tạp chí Forbes Việt Nam số 116, tháng 4.2023