Dân chủ cho cổ đông

Georgia Stewart, vào năm 2017 là sinh viên năm cuối tại đại học Cambridge, đã vận động cho việc bán tháo các cổ phiếu liên quan tới nhiên liệu hóa thạch. Nỗ lực đó không tiến được xa.

“Hồi tôi ở đó thì họ thoái vốn khỏi cát dầu,” cô nói một cách bực bội. Dù kết quả thế nào đi nữa, cô vẫn sẽ tiếp tục, “việc thoái vốn đó không nhất thiết được xem là kết quả tốt nhất. Bạn chỉ ngừng làm việc với những cổ đông không quan tâm.”

Từ những tiếc nuối đó đã nảy sinh ý tưởng kinh doanh. Stewart, 27 tuổi, là giám đốc điều hành của Tumelo, công ty thành lập cách nay năm năm ở Bristol, Anh, cung cấp cho các nhà đầu tư nền tảng để thông qua đó bày tỏ quan điểm của họ trong các cuộc chiến ủy quyền. Cô nói: “Chúng tôi muốn minh bạch và nhiều trách nhiệm giải trình hơn.”

Với 57 nhân viên và 22 triệu đô la Mỹ vốn đầu tư mạo hiểm, Tumelo vẫn chưa có lời nhưng đã sẵn sàng bước vào giai đoạn đó. Công ty giống như đang ở trên chiến trường, trong đó những người làm việc thiện thúc đẩy các mục tiêu như giảm thiểu carbon và bình đẳng giới đang chiến đấu với những người theo quan điểm thờ ơ, cho rằng các tập đoàn không nên có sứ mệnh nào khác ngoại trừ việc tạo ra lợi nhuận.

Về lý thuyết, các cổ đông của Exxon Mobil kiểm soát công ty và có thể bỏ phiếu để thay thế các giếng dầu bằng các tấm pin mặt trời nếu đó là điều họ muốn. Có hai vấn đề ở đây.

Một là có lẽ bạn sở hữu cổ phần của mình một cách gián tiếp. Nếu bạn bỏ 100 ngàn đô la Mỹ trong quỹ chỉ số S&P 500, bạn có 12 cổ phiếu của Exxon, nhưng bạn không có quyền biểu quyết. Các nhà điều hành quỹ sẽ có quyền đó.

Và thứ hai, nếu bạn có quyền biểu quyết, bạn sẽ làm gì với chúng? Bạn có ý kiến gì về “Giảm lượng khí thải của công ty và doanh số bán hydrocarbon” trong đề xuất số 6 tại cuộc họp của Exxon năm ngoái hay không? Bạn có thời gian để đọc 500 tuyên bố ủy quyền không?

Tumelo đứng giữa, thu phí từ các nhà môi giới và quỹ muốn cung cấp tính năng bỏ phiếu như một ưu thế bán hàng. Khách hàng cá nhân cấp cho Tumelo quyền truy cập “chỉ đọc” vào tài khoản môi giới, sau đó chọn từ danh mục gồm chín lựa chọn chính sách.

Có một chính sách tán thành lập trường chống carbon, cái khác lại ủng hộ quyền của người lao động… Quỹ nhận được báo cáo đối chiếu tất cả các lựa chọn và số lượng cổ phần của các nhà đầu tư hoạt động trên Tumelo.

Sau đó, người quản lý quỹ, với sự giúp đỡ của các công ty tư vấn ủy nhiệm như Glass Lewis, có thể chuyển một chính sách thành một phiếu bầu cho mỗi đề xuất.

Đến nay, Tumelo đã hợp tác với Legal & General, công ty quản lý tài sản trị giá 1,6 ngàn tỉ đô la Mỹ ở Anh; Cushon, công ty đầu tư ở London quảng cáo cái mà họ gọi là lương hưu không carbon; và chi nhánh quốc tế của Fidelity Investments. Tumelo hi vọng sẽ sớm công bố đối tác Hoa Kỳ đầu tiên của mình.

Hiện tại, việc đếm số phiếu cổ đông này là mong muốn, không phải mệnh lệnh; ở cả Anh lẫn Hoa Kỳ, quyền biểu quyết rõ ràng thuộc về người quản lý quỹ.

Quả thật là trong những ngày đầu của Tumelo, bỏ phiếu để thông qua là một ý tưởng quá cấp tiến và công ty không làm gì khác ngoài việc giúp các công ty đầu tư thông báo cho khách hàng của họ về cách thức hoạt động của các quỹ khác nhau trong các cuộc chiến ủy quyền.

Stewart nói: “Thời đó, nếu công việc giám sát của chúng tôi bắt đầu bằng việc đăng ký số phiếu, các nhà quản lý tiền sẽ cười nhạo và đuổi chúng tôi ra khỏi phòng.” Nhưng cô cho biết bây giờ thế giới đang chuyển động mạnh mẽ theo hướng dân chủ cổ đông.

Stewart đã tạo dựng doanh nghiệp này với sự giúp đỡ của hai bạn học ở Cambridge thích mạo hiểm, Will Goodwin và Benjamin King. Goodwin hiện là người đứng đầu các hoạt động của công ty ở Hoa Kỳ. King đã viết những phần đầu tiên của gói phần mềm hiện có tới 1,6 triệu dòng mã và vừa bỏ việc để chuyển sang chơi dù lượn.

Công ty vận hành với nguồn vốn ít ỏi. Trong năm đầu tiên, bộ ba dùng tầng hầm nhà bố mẹ Goodwin làm trụ sở và nhận lời khuyên miễn phí từ một vườn ươm doanh nghiệp trực thuộc đại học Bath. Stewart bắt xe buýt đến văn phòng đầu tư của nhạc sĩ Peter Gabriel để xin một số vốn đầu tư mạo hiểm.

Thiếu tiền để tìm kiếm thương hiệu, những người sáng lập đã gõ từ “niềm tin” vào Google Dịch và cuộn qua các ngôn ngữ, tìm kiếm một từ có URL không được sử dụng và từ đó không có nghĩa gì xấu ở một trong 133 ngôn ngữ khác. Họ tìm thấy Sesotho, ngôn ngữ được sử dụng chủ yếu ở miền nam châu Phi.

Tumelo xuất hiện vừa đúng lúc. Các nhà quản lý tiền mà chỉ vài năm trước đây có thể nổi giận với ý tưởng cho phép khách hàng bỏ phiếu, hiện nay dường như đang hoan nghênh điều này. Ví dụ trường hợp của Larry Fink, giám sát chín ngàn tỉ đô la Mỹ tiền của khách hàng với tư cách là người đứng đầu BlackRock.

Ông đã đưa ra những tuyên bố về cách các tập đoàn phải cắt giảm lượng khí thải carbon và theo đuổi công bằng xã hội. Hiện giờ, ông bị doanh nhân Vivek Ramaswamy cùng một nhóm công chức kho bạc nhà nước phàn nàn rằng BlackRock không có quyền đưa chính trị cánh tả vào phòng họp.

Giải pháp của ông là yêu cầu khách hàng trực tiếp đưa ý kiến. BlackRock có một hệ thống cho phép khách hàng tổ chức đưa ra lựa chọn ủy quyền. Vanguard Group cho biết họ sẽ thử nghiệm việc trao quyền cho các nhà đầu tư nhỏ trong quỹ của mình.

Không có vấn đề gì nếu các nhà môi giới và quản lý quỹ khổng lồ tạo ra hệ thống của riêng họ để theo dõi mong muốn của nhà đầu tư. Một khi họ mở đường, các công ty nhỏ hơn muốn cung cấp tính năng bỏ phiếu có thể tìm đến Tumelo để có giải pháp sẵn sàng – và gạt bỏ vai trò của người quản lý danh mục đầu tư khỏi các cuộc chiến ủy quyền.

“Một nhà quản lý quỹ đầu tư vào Walmart đã chẳng thể ngờ rằng họ phải bỏ phiếu về vấn đề phá thai vào năm ngoái. Việc đó không liên quan gì đến luận điểm đầu tư,” Stewart nói.

Sẽ rất dễ xác định liệu Stewart và những người đồng sáng lập, với ý tưởng rằng nền dân chủ có thể chiếm lĩnh thế giới doanh nghiệp, có thành công hay không, trong khoảng thời gian từ bây giờ đến khi họ rút tiền từ quỹ hưu trí của mình.

Cô cho biết: “Hưu trí không phải chỉ là con số trong tài khoản ngân hàng của bạn. Thế còn công việc của gia đình bạn, không khí bạn hít thở, sức khỏe của bạn thì sao?”

Nhưng nếu những người gửi tiết kiệm muốn trao quyền ủy nhiệm cho một số kẻ thâu tóm hứa hẹn những khoản cổ tức béo bở hơn, thì đừng bận tâm đến người lao động hay bầu không khí, cứ để như vậy. “Greta Thunberg hay Vivek Ramaswamy có nói hộ bạn không?” Stewart hỏi. “Hiện tại bạn không thể quyết định được.”

Biên dịch: Quỳnh Anh

Theo Forbes Việt Nam số 116, tháng 4.2023