Jon Vander Ark biến núi rác ở Las Vegas thành núi tiền

Ở vùng núi Sheep ngay phía bắc Las Vegas, bãi rác Apex nhận 8.000 tấn rác mỗi ngày, được 280 xe tải vận chuyển qua các tiểu bang trước khi lao lên một con đường đất ngoằn ngoèo đến nơi được gọi là bãi tập kết – khu vực rộng 1,2 héc ta, nơi những chiếc máy ủi siêu lớn với bánh xe kim loại có gai sẽ nghiền nát và nén chặt rác. Núi rác đã sâu 152m tại vài địa điểm, nhưng vẫn còn đủ chỗ để tiếp tục chôn rác của Sin City (biệt danh của Las Vegas) trong nhiều thế kỷ.

Chủ sở hữu của bãi tập kết rác này, công ty khổng lồ Republic Services, có hợp đồng độc quyền 15 năm để thu gom rác và đồ tái chế từ toàn bộ khu vực Las Vegas. CEO Jon Vander Ark, 47 tuổi, người đã chuyển 5% doanh thu theo hợp đồng (khoảng 250 triệu đô la Mỹ một năm) cho Las Vegas để đổi lấy độc quyền, chia sẻ: “Chúng tôi thích gọi đó là nhượng quyền thương mại.”

Republic chở khoảng 28 tấn đồ ăn thừa mỗi ngày từ tiệc buffet và các khách sạn, sòng bạc đến một trang trại gần bãi rác Apex, nơi thức ăn thừa được nấu thành món xúp màu vàng nâu cho khoảng 3.500 con heo. Các vật liệu hữu cơ khác thối rữa theo thời gian và sinh ra khí methane (khí bãi rác) mà Republic thu giữ và bán với giá cao cho người dùng công nghiệp.

Trong khi đó, một công ty khai khoáng trả cho Republic khoản phí đặc quyền để khai thác 150 xe tải chở đá núi được đưa ra khỏi bãi mỗi ngày để nhường chỗ cho rác thải đổ vào. Đá núi này được trộn vào bê tông xây vỉa hè Vegas. Mục tiêu tiếp theo là một “trung tâm polymer” mới của khu vực nhằm thu lợi nhuận từ việc các nhà sản xuất thực phẩm và đồ uống sẵn sàng trả nhiều tiền hơn cho nhựa tái chế chất lượng cao hơn là vật liệu nguyên sinh.

Republic có trụ sở tại Phoenix, điều hành 198 bãi chôn lấp, 71 trung tâm tái chế và các tuyến đường thu gom rác thải ở 41 tiểu bang. Sau một năm sụt giảm do đại dịch năm 2020, khối lượng đã phục hồi vào năm 2021, giúp công ty tăng 17% lợi nhuận ròng, lên 1,3 tỉ đô la Mỹ, trên doanh thu 11,3 tỉ đô la Mỹ. Cổ phiếu của Republic giao dịch quanh mức 131 đô la Mỹ, chỉ giảm 10% từ mức đỉnh năm 2021, so với mức trượt 18% của chỉ số S&P 500.

Bí quyết của Vander Ark là gì? Ông hoàn toàn tiếp nhận khái niệm rằng trong công việc kinh doanh của mình, rác là tài sản và nên được định giá ở mức cao. “Rác đáng giá hơn nhiều so với những gì chúng ta từng nghĩ,” ông hào hứng nói. Thậm chí vào năm 2009, khi ông bắt đầu tư vấn cho Republic trong vai trò nhà tư vấn trẻ tuổi có bằng luật Harvard của McKinsey, Vander Ark đã nhìn thấy sức mạnh của việc định giá rác thải. “Đại dịch nhấn mạnh rằng điều duy nhất chúng tôi kiểm soát là giá cả. Chúng tôi không kiểm soát khối lượng và không tạo ra nhu cầu.”

“Tôi là người không tin tưởng mấy vào việc thuê tư vấn từ McKinsey,” Michael Hoffman, giám đốc điều hành của công ty Stifel Investments ở Baltimore, người đã theo dõi việc kinh doanh rác từ năm 2008, cho biết. “Nhưng Jon đã mở ra hướng suy nghĩ mà họ không ngờ tới. Chất thải công nghiệp chưa bao giờ được định giá kiểu tài sản khan hiếm như hiện nay. Chưa bao giờ các tuyến đường được khai thác tối đa hóa.”

Ngay từ đầu, nhà tư vấn trẻ tuổi đã thuyết phục CEO khi đó là Don Slager, rằng mức phí xử lý rác mà Republic đang áp dụng với những công ty thu gom rác độc lập khi họ đổ rác tại các bãi rác thuộc sở hữu của Republic là chưa đủ cao. Chi phí khi thêm một vài tấn rác khác vào một bãi chôn lấp có vẻ thấp bởi vì công ty không tính đến chi phí đắt đỏ cần phải bỏ ra để mở các bãi chôn lấp mới. Về bản chất, Republic đã bán quá rẻ lợi nhuận tương lai của mình.

Vander Ark cho rằng Republic nên tăng đáng kể mức phí. Các công ty không đủ khả năng chi trả sẽ chuyển đi nơi khác. Những công ty có khả năng chi trả được xác định là có khả năng sinh lời và trở thành mục tiêu mua lại của Republic. Hoffman cho biết mãi đến năm 2019, công ty đối thủ Waste Management có trụ sở tại Houston (doanh thu năm 2021 là 18 tỉ đô la Mỹ) mới đuổi kịp mức định giá chôn lấp rác thải đắt đỏ của Republic.

Cả Waste Management và Republic (đứng nhất và nhì trong lĩnh vực kinh doanh rác thải) đều là “con đẻ” của tỉ phú Wayne Huizenga, người qua đời năm 2018. Ông bắt đầu sự nghiệp từ thu gom rác, mua lại hàng trăm đối thủ cạnh tranh trước khi đưa Waste Management lên sàn năm 1971. Ông rời công ty vào năm 1984 và lặp lại công cuộc khởi nghiệp của mình với Blockbuster Video và AutoNation. Republic được tách ra khỏi AutoNation vào năm 1999.

Khi Vander Ark gia nhập công ty một thập niên sau, Republic vẫn chưa phát triển vượt khỏi mục đích ban đầu. Công ty hoạt động dưới hàng chục cái tên, từ Duncan Disposal đến Trash Taxi và không có hoạt động bảo trì xe tải hoặc đội xe tiêu chuẩn. “Bạn không cần phải dùng 165 cách khác nhau để sửa một chiếc xe tải; phải có một giải pháp.

Thời gian hoạt động tương đương với lợi nhuận. Bạn cần phải có một đội xe hoạt động,” Vander Ark, người thậm chí dùng máy bay đưa kỹ thuật viên xuyên quốc gia đến để giữ cho xe tải luôn lăn bánh, chia sẻ.

Cách tiếp cận của Vander Ark nhằm đạt được tăng trưởng và lợi nhuận được thể hiện qua thương vụ mua lại U.S. Ecology với giá 2,2 tỉ đô la Mỹ vừa hoàn thành. U.S. Ecology là công ty có 36% thị phần dẫn đầu thị trường về xử lý chất thải nguy hại, với năm bãi chôn lấp chứa chất thải hóa học, y tế và hạt nhân cấp thấp.

Ông đã không ngần ngại trả nhiều hơn 70% so với giá cổ phiếu trước khi ký hợp đồng cho một công ty có biên lợi nhuận hoạt động thấp hơn Republic. Vì khối lượng chất thải nguy hại đang tăng nhanh hơn so với rác thải thông thường và việc mở các cơ sở xử lý chất thải nguy hại mới gần như không thể, ông sẽ có khả năng tăng giá và tăng cường biên lợi nhuận.

Dù thực hiện những khoản đầu tư như vậy, Republic vẫn trả cổ tức đều đặn. Cổ đông lớn nhất của công ty, Cascade Investments (công ty holding cá nhân của đồng sáng lập Microsoft, Bill Gates), nhận được hơn 200 triệu đô la Mỹ cổ tức mỗi năm từ 34% cổ phần của mình.

Hoffman cho rằng đó là hướng đa dạng hóa tốt cho Bill Gates. “Hãy nhớ rằng, chúng ta đang nói về rác thải,” ông nói. “Việc kinh doanh này đòi hỏi nhiều vốn và không có lãi kép ở mức 20% mỗi năm như phần mềm. Nhưng đối với những doanh nhân tầm cỡ, đây là ngành kinh doanh có khả năng chống lạm phát và mô hình có tính lặp lại cực kỳ cao.”

Biên dịch: Quỳnh Anh

Bản in theo tạp chí Forbes Việt Nam số 110, tháng 10.2022