Cách Linda Alvarado phủ sóng kinh doanh

Giống như chính khách, Linda Alvarado bước cẩn thận qua khán đài đến chỗ ngồi của mình trong trận All-Star năm 2021 của giải đấu Major League Baseball (MLB), có khi dừng lại để ôm hoặc trò chuyện với mọi người, từ anh chàng Roy đang làm việc tại quầy thức ăn đến CFO Hal Roth của đội Colorado Rockies. Khi bắt đầu phút mặc niệm dành cho Hank Aaron, bà mở điện thoại, xem tấm hình mình chụp chung với siêu sao bóng chày quá cố.

“Bóng chày chảy trong huyết quản tôi,” bà nói. Mặc bộ đồ tím hợp với màu đồng phục chủ đạo của Rockies, Alvarado không đơn thuần là người hâm mộ cuồng nhiệt của đội bóng này. Theo yêu cầu từ Roy Romer, thống đốc bang Colorado thời bấy giờ, bà tham gia nhóm nhà đầu tư ban đầu của đội bóng vào năm 1991. Cổ phần 1% của bà là con số rất nhỏ, nhưng cực kỳ quan trọng: Bà là chủ sở hữu người Latinh đầu tiên trong MLB và cũng là người phụ nữ tự lập đầu tiên sở hữu đội bóng. “Không phải là chồng tôi,” bà nói. “Tôi mới là người sở hữu. Tiền của tôi.”

Kể từ thời điểm đó, tầm ảnh hưởng của Alvarado và cả tiền bạc, ngày càng tăng lên. Các hoạt động của bà ghi dấu khắp Denver. Công ty Alvarado Construction (bà sở hữu 100%) đã góp phần vào công cuộc xây dựng sân vận động Mile High của thành phố, sân nhà đội Denver Nuggets và sân bay quốc tế Denver, cùng các địa danh khác. Alvarado Construction cũng xây phần lớn trong số 258 nhà hàng thuộc thương hiệu Yum! (Taco Bells, Pizza Huts và KFC) dưới quyền điều hành của Palo Alto Inc., công ty nhượng quyền mà Alvarado sở hữu 51% và người chồng Robert giữ 49%. Đây là doanh nghiệp mới nhất tạo nên khối tài sản trị giá 230 triệu đô la Mỹ của bà, đưa bà trở thành một trong 100 phụ nữ tự lập giàu nhất Hoa Kỳ.

Alvarado tuyên bố bà thành công nhờ không bị phân tâm theo “lối suy nghĩ thông thường.” Nhờ đó, bà thử nghiệm hàng loạt đổi mới, bao gồm thiết kế nhà hàng Taco Bell mới phù hợp với không gian đô thị chật hẹp, đặt nhà bếp trên tầng hai, với hệ thống băng chuyền tự động tải các khay thức ăn và đưa xuống tầng dưới.

Cuộc đời của Alvarado chẳng liên quan đến hai chữ “bình thường.” Bà ra đời năm 1951, tên khai sinh là Linda Martinez, trong ngôi nhà bằng gạch hai phòng ở ngoại ô Albuquerque, New Mexico. Nơi này không có nước sinh hoạt, ngoại trừ lúc ngập lụt vào mùa hè. “Tôi nghĩ mọi người đều đến hội Chữ thập đỏ nghỉ hè,” bà nói mỉa mai.

Cha mẹ của Alvarado mang bản năng của những thợ xây. Cha bà là người theo đạo Tin lành từ Mexico sang, làm bảo vệ tại phòng thí nghiệm quốc gia Sandia, đã tự mình xây ngôi nhà bằng gạch nung đó. Mẹ bà thường nhắc đi nhắc lại câu nói: “Empieza pequeño, pero piensa muy grande” (tạm dịch: bắt đầu làm từ việc nhỏ, nhưng suy nghĩ những điều lớn lao.)

Ngoài động lực nhập cư, gia đình Martinez còn có quyết tâm lớn hơn nữa: cố gắng giải phóng con gái họ khỏi những công việc nhà được gắn mác “phụ nữ” để Linda có thể tập trung học tập. Là con út trong gia đình có sáu người con và cũng là con gái duy nhất, Alvarado được cha mẹ kỳ vọng sẽ chơi thể thao với các anh trai của mình. “Tôi có sáu đứa con, vậy là có một đội,” cha bà nói. Khi huấn luyện viên trung học nói với Alvarado rằng con gái không thể thi môn nhảy cao, mẹ bà đến trường yêu cầu thay đổi. Alvarado giành giải nhảy cao và Nữ vận động viên của năm cho thành tích đạt được trong thể thao, gồm cả bóng mềm.

Những hoạt động thể chất giải thích lý do Alvarado chọn hướng đi mà về sau này trở thành bước ngoặt quan trọng, đưa bà đến ngành xây dựng: Khi học kinh tế bằng học bổng tại Pomona College ở California, bà từ chối làm việc trong thư viện hoặc quán cà phê theo đề xuất của nhân viên học vụ. Thay vào đó, bà tham gia đội làm việc ở công trường. Bà giải thích: “Tôi không cần phải mang mấy đôi giày gây đau đớn của con gái… Tôi sẽ bị rám nắng và tôi sẽ được nhận lương khi làm việc với những người đàn ông độc thân này.”

Kinh nghiệm ở công trường mang đến cho Alvarado cơ hội làm việc tại công ty quản lý xây dựng ở Los Angeles sau khi tốt nghiệp năm 1973. Kinh nghiệm đó, cộng với một mẹo nhỏ – bà nghĩ rằng mình được nhận phỏng vấn vì sử dụng tên viết tắt trong đơn đăng ký, lập lờ về giới tính của mình. Đó là phương pháp về sau được bà áp dụng khi ký thầu xây dựng.

Một số thành viên đội xây dựng toàn nam này gọi bà là “spic chick” (tiếng lóng ám chỉ cô gái gốc Latinh) và nguệch ngoạc vẽ Alvarado khỏa thân trong nhà vệ sinh ở công trường. Dẫu vậy, bà vẫn thích được chứng kiến tòa nhà dần thành hình từ thiết kế và quyết định rằng đây là sự nghiệp mình muốn.

Bà tham gia các khóa học về dự toán, khảo sát và lập tiến độ thi công trên máy tính, đồng thời chuyển đến Colorado cùng chồng mình (lần hẹn hò đầu tiên của họ là cùng đi xem trận đấu của đội Dodgers). Năm 1976, ở tuổi 24, bà thành lập công ty riêng, tự tin rằng kỹ năng máy tính có thể mang lại lợi thế cho mình. Bà nhớ lại: “Người ta bảo tôi chắc chắn tôi sẽ thất bại vì phạm phải hai điều tối kỵ: là người gốc Latinh và là phụ nữ. Nhưng tôi tự nhủ, trong toán học khi bạn nhân hai số âm, bạn sẽ có số dương.”

Sau khi sáu ngân hàng từ chối cho vay, cha mẹ của Alvarado đã cho bà mượn 2.500 đô la Mỹ – mà không nói với bà rằng họ đã cầm cố nhà với lãi suất 24%. Bà chỉ biết điều này khi mang trả lại tiền cho họ. Làm theo lời mẹ dạy, bà khởi đầu khiêm tốn, nhận đổ máng xối, vỉa hè và xây dựng nhà chờ xe buýt. Sau đó, bà giành được khoản vay do cơ quan Quản lý doanh nghiệp nhỏ hỗ trợ. Bước ngoặt xuất hiện năm 1983, khi Joy Burns – cũng là một người phá vỡ rào cản giống bà, là người thành lập ngân hàng Phụ nữ Colorado – thuê bà cải tạo khách sạn Burnsley 17 tầng, 80 phòng ở trung tâm thành phố Denver.

Năm 1992, một sự việc nghiêm trọng xảy ra: hai người thợ sắt rơi xuống tử vong khi đang lắp đặt thanh dầm thuộc dự án xây dựng tòa tháp văn phòng tại sân bay Denver của Alvarado Construction. Trong khi phải dừng lại chờ cơ quan Quản lý an toàn và Sức khỏe nghề nghiệp (OSHA) điều tra, Alvarado cũng phải đề phòng các nhà thầu khác nhăm nhe muốn tiếp quản hợp đồng này. Bà kể: “Tôi đã phải gầy dựng lại danh tiếng của mình.”

Ngày nay, công ty xây dựng của bà đặt văn phòng tại Arizona, California, Colorado, New Mexico và đang xây dựng các dự án cho Kaiser Permanente, Xcel Energy và PG&E.

Cũng như khi quyết tâm lập công ty xây dựng, Alvarado tình cờ bén duyên với thức ăn nhanh. Năm 1984, bà phát triển trung tâm mua sắm ở khu vực đang xuống cấp của Denver và cố gắng chào một chuỗi cửa hàng thức ăn nhanh có thương hiệu hợp tác với mình. Taco Bell, khi đó thuộc sở hữu của PepsiCo, không muốn mạo hiểm. Nhưng chuỗi thức ăn nhanh này đồng ý cho vợ chồng Alvarado mở nhà hàng nhượng quyền ở đó – và Robert rất hào hứng khi quản lý nhà hàng này. Vài năm sau, khi Taco Bell đề nghị mua lại, cả hai từ chối bán. Họ còn yêu cầu mở thêm địa điểm.

Hiện nay, công ty Palo Alto là nhà điều hành hệ thống nhượng quyền nhà hàng lớn thứ 28 của nước Mỹ, doanh thu hằng năm 325 triệu đô la Mỹ từ các nhà hàng ở Colorado, New Mexico và California. Cựu CEO Greg Creed của Yum! cho biết, Alvarado được tôn trọng từ các đối tác nhượng quyền do chia sẻ “các bí quyết nhỏ” – từ những vật liệu tốt nhất để xây dựng các nhà hàng đến hệ thống chiếu sáng bằng đèn LED thu hút hơn và giám sát bằng máy bay không người lái.

Ngoài việc giảm bớt thời gian xây dựng nhà hàng mới, gia đình Alvarado cũng thử nghiệm mọi thứ, từ ki-ốt đặt hàng kỹ thuật số và máy rửa chén cho đến các hình thức nhà hàng hoàn toàn mới. Họ xây dựng nhà hàng mẫu của thương hiệu Taco Bell Cantina, chuyên bán bia, các món ăn theo thực đơn cao cấp và có TV phát các trận đấu thể thao, nhằm tạo ra nơi phù hợp với gia đình. Alvarado cũng xây dựng nhà hàng mẫu cho chi nhánh của Taco Bell mang tên Live Más (nghĩa là “Sống đủ đầy”) và đang thử nghiệm biến các container vận chuyển thành các nhà hàng Taco Bell tạm thời.

Trong lĩnh vực nhượng quyền thương mại, sự phân chia nhiệm vụ trong gia đình Alvarado rất rõ ràng. Robert điều hành mảng hoạt động của nhà hàng, mặc dù gần đây con trai lớn của họ, Rob, tốt nghiệp trường nhà hàng và khách sạn của Cornell, đồng thời có bằng MBA và bằng luật, đã bắt đầu đảm nhận phần việc đó. Alvarado vẫn chịu trách nhiệm về phần việc sở trường và yêu thích của mình: mua đất và xây dựng trên đó. “Tôi tránh xa những cụm từ liên quan đến việc nhà như nấu ăn, giặt giũ, dọn dẹp.”

SÁCH LƯỢC ASHLEY WOODRUFF
Chipotle Mexican Grill và Domino’s Pizza tồn tại và phát triển trong đại dịch nhờ sở hữu các ứng dụng đặt hàng tốt nhất trên điện thoại thông minh. 24 triệu người mua kỹ thuật số trung thành của Chipotle chiếm 50% tổng số đơn đặt hàng hiện tại, tăng từ 20% trước đại dịch và các thực đơn độc quyền chỉ dành cho đơn hàng trên ứng dụng, như món quesadilla và keto, rất được yêu thích. Domino’s, có 27 triệu người dùng ứng dụng, chiếm 70% doanh thu (tăng 13% vào năm 2020 lên 16,1 tỉ đô la Mỹ.) Domino’s có 36% thị phần giao hàng pizza trong nước và đã tăng quy mô bằng cách bổ sung các món gà và món tráng miệng. Cả hai đều có khả năng phát triển ở nước ngoài. Domino’s giao dịch ở mức tăng gấp 40 lần trailing P/E (P/E tra cứu), Chipotle là 94 lần. Ashley Woodruff, quản lý danh mục đầu tư của quỹ Midcap Growth của T. Rowe Price, khuyên bạn đừng nên chần chừ trước các con số cao ngất ngưởng này. Sau đại dịch, lợi nhuận sẽ tăng vọt. – Chris Helman

Biên dịch: Quỳnh Anh

Bản in theo tạp chí Forbes Việt Nam số 100, tháng 12.2021