Điện gió Việt Nam lao đao vì đại dịch, đe dọa chuỗi cung ứng toàn cầu

Các dự án năng lượng sạch tại Việt Nam – tổng giá trị 6,7 tỉ USD – hiện đang bị đe dọa trước tình hình biến chủng Delta lây lan mạnh. Dịch bệnh kéo theo nhiều đình trệ trong khâu hậu cần và vận hành, trong khi thời hạn đặt ra cho Việt Nam là phải hoàn thành các dự án năng lượng gió đạt tổng công suất 4GW vào tháng 11.2021.

Nếu kéo dài hơn và không được gia hạn thời gian, Việt Nam có thể không được hưởng chính sách biểu giá điện ưu đãi feed-in tariff (FiT), đồng thời cũng vuột mất tầm tay cơ hội hiếm có trong việc phát triển ngành điện gió cũng như “xanh hóa” nền kinh tế.

Trước thềm hội nghị biến đổi khí hậu COP26, ưu tiên hàng đầu là hoạch định chính sách phối hợp nhằm đảm bảo không bỏ lỡ bất kỳ công tác cần thiết nào trong mục tiêu hướng đến tương lai khí thải carbon thấp. Theo đó, FiT là một phần trong kế hoạch tái khẳng định vị thế ngành năng lượng Việt Nam – trước đó đã cho thấy tiềm năng triển khai nhanh chóng các dự án năng lượng tái tạo.

Mới năm trước, Việt Nam chỉ vận hành được tổng cộng 500MW điện gió, nhưng đến năm 2021, nhu cầu kết nối lưới điện đã hơn 4.000MW. Theo ước tính của Hội đồng Năng lượng gió toàn cầu (GWEC), 6,7 tỉ USD tiền đầu tư vào năng lượng sạch (gồm đầu tư vốn và chi phí vận hành) cùng 21.000 việc làm hiện đang bị đại dịch đe dọa.

Những năm vừa qua, Việt Nam trở thành điểm sáng và thị trường dẫn đầu về đầu tư phát triển năng lượng gió và năng lượng tái tạo tại khu vực châu Á nói chung và Đông Nam Á nói riêng. Trong Nghị Quyết 55 và Dự thảo Kế hoạch Năng lượng, chính phủ nhận định ngành điện gió đóng vai trò then chốt nhằm đảm bảo nguồn cung năng lượng bền vững và giảm thiểu khí thải carbon.

Quyết định 39/2018 nêu ra chính sách FiT đối với năng lượng gió là 0,085 USD/kWh cho mọi dự án được công nhận vận hành thương mại (COD) trước ngày 1.11.2021. Chính sách cung cấp lộ trình rõ ràng trong việc hỗ trợ quảng bá các dự án điện gió trong nước, và kết quả thu hút dòng vốn đầu tư cực kỳ lớn với hơn 140 dự án ký Thỏa thuận mua điện với tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) từ tháng 8.2021.

Tính đến hiện tại, Việt Nam đã kiểm soát tốt tình hình dịch bệnh COVID-19. Tuy nhiên, nhiều hệ quả kéo theo như người lao động gặp khó khăn trong việc đi lại, hạn chế vận tải hàng không, hạn chế giao thương cũng như các vấn đề tương tự, đã ảnh hưởng không ít đến nhiều quốc gia trong một năm rưỡi qua. Thách thức đặt ra là phải nhìn về tương lai xa hơn và tiềm năng phát triển ngành năng lượng bền vững trong nước.

CEO Ben Backwell tại tổ chức GWEC cho biết nhiều quốc gia đã triển khai các gói cứu trợ hoặc gia hạn cho các dự án nhằm đảm bảo các tác động và thay đổi quan trọng có đủ thời gian hình thành. Theo ông Backwell, việc quan trọng cần làm là tạo điều kiện duy trì đầu tư liên tục vào năng lượng sạch song song với khai thác một cách hiệu quả.

Việc “ngăn sông cấm chợ” phòng dịch khiến nhiều dự án điện gió khó có thể hoàn thành và vận hành đúng thời hạn, kéo theo rủi ro ngành điện gió Việt Nam sẽ bị trì trệ trong nhiều năm. Và nếu thiếu FiT, nhiều nhà khai thác sẽ không thể tạo ra doanh thu như dự tính, và các nguồn hỗ trợ ngân hàng có thể bị rút lại. Chưa kể một số yếu tố còn ảnh hưởng đến tình hình thực hiện các thỏa thuận chung về khí hậu của các nước, và cả chuỗi cung ứng của ngành.

Tổ chức giám sát thỏa thuận chung về khí hậu (CAT) cho biết kế hoạch giảm khí thải carbon của Việt Nam chỉ mới ở giai đoạn đầu. Đất nước còn cả một chặng đường dài phía trước. Trong nội dung cập nhật về Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) – kế hoạch giảm khí thải theo Thỏa thuận Paris về khí hậu toàn cầu, Việt Nam cho thấy mục tiêu của quốc gia còn khá khiêm tốn với lượng khí thải đặt ra thấp hơn mức cần thiết để đạt được các mục tiêu khí hậu toàn cầu.

CAT đánh giá bản NDC “chưa đủ tiêu chuẩn”. Quốc gia đã chứng minh cam kết gia tăng nguồn nhiêu liệu tái tạo, nhưng vẫn chưa có bất kỳ chính sách bảo vệ tiềm năng mở rộng. Điều này phản ánh các rủi ro như công tác hoạch định chính sách giữa các cấp chưa được phối hợp chặt chẽ, cũng như các mục tiêu ngắn hạn chưa được coi trọng. Dĩ nhiên vấn đề COVID-19 là ưu tiên hàng đầu, nhưng giới chức cũng phải có cái nhìn xa hơn trong tương lai.

Chưa kể chuỗi cung ứng cũng phần nào chịu ảnh hưởng. Ngày càng có nhiều nhà sản xuất trên khắp thế giới thúc đẩy cắt giảm khí thải trong toàn bộ chuỗi cung ứng. Trong đó nhiều đơn vị cam kết hành động theo Chiến dịch RE100, cụ thể hướng đến mục tiêu 100% năng lượng tái tạo với lộ trình chủ yếu là ứng dụng năng lượng xanh. Nếu không bắt kịp xu thế, các doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam có thể gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận chuỗi cung ứng toàn cầu vốn đang ngày càng đẩy mạnh mô hình giảm thiểu khí thải carbon.

Các chương trình đấu thầu nếu được áp dụng – như với năng lượng mặt trời, sẽ mở ra lộ trình mới về tiếp cận thị trường. Tuy nhiên, với tiến độ tối thiểu 1-2 năm cho toàn bộ quá trình thiết kế, vận hành, công nhận và hoàn thiện dự án theo cơ chế đấu thầu, vẫn chưa thể chắc chắc khi nào mới có lộ trình mới này, theo chủ tịch Mark Hutchinson từ Ban GWEC Đông Nam Á. Đó cũng chính là một trong những lý do chính khiến GWEC kêu gọi gia hạn FiT thêm sáu tháng.

Việc chính phủ Việt Nam tập trung kiểm soát dịch là hoàn toàn hợp lý. Tuy nhiên, việc áp dụng chính sách cách ly 2-3 tuần sau khi nhập cảnh, cộng thêm hai tuần khi vào địa bàn mỗi tỉnh đã gây ra nhiều thách thức đối với các khâu hậu cần, kéo theo rủi ro nhiều dự án khó có thể vận hành toàn diện chỉ trong thời gian ngắn ngủi chưa đến hai tháng (từ nay đến thời hạn tháng 11) và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn ngành.

Tính đến tháng 8.2021, ước tính tổng công suất 4.000MW phần lớn từ các dự án điện gió trong nước Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức trước tình cảnh kéo dài các chính sách phòng dịch, theo kết quả khảo sát của GWEC; và hiện tại đang đứng trước nguy cơ bỏ lỡ mục tiêu FiT điện gió vào đầu tháng 11. Khảo sát còn chỉ ra rằng hơn 70% dự án điện gió – đã đăng ký kết nối lưới điện quốc gia hồi 3.8.2021 – sẽ không thể đạt công nhận COD trong thời hạn đặt ra.

Tính đến hiện tại, Việt Nam vẫn chưa có bất kỳ chương trình phục hồi “xanh” nào. Thậm chí trước thời điểm ngày 9.9.2021, phần lớn số tiền 13 tỉ USD cho các quỹ kích thích kinh tế chỉ hướng đến việc giảm thuế, giảm lãi suất… cũng như duy trì các mô hình kinh tế hiện tại. Trong tình hình cấp bách, gói kích thích tiếp theo hiện đang được thảo luận và thậm chí có thể được công bố trong tuần này. “Việt Nam đã có những tiến triển đáng hoan nghênh trong thực hiện các cam kết về năng lượng tái tạo và cắt giảm khí thải carbon, nhưng cũng dễ hiểu khi không có bất kỳ gói hỗ trợ cụ thể nào cho ngành năng lượng gió,” ông Hutchinson nói.

Ông cũng cho biết GWEC hỗ trợ thiết lập các tiêu chí gia hạn một cách rõ ràng, không để việc gia hạn diễn ra vô ích. Điều này hoàn toàn phù hợp với các chính sách hỗ trợ quốc tế đã được triển khai nhằm giảm thiểu những tổn thương mà đại dịch gây ra với ngành điện gió.

Hồi tháng 5.2020, chính phủ Mỹ đưa ra chương trình “cảng biển an toàn” trong một năm để giúp hoàn thành các dự án điện gió cũng như duy trì cơ hội tiếp cận chính sách ưu đãi thuế đối với ngành năng lượng sạch. Song song, trong tháng 6.2021, Ấn Độ đã nới thời hạn vận hành cho các dự án năng lượng tái tạo thêm hai tháng rưỡi trong bối cảnh đóng cửa phòng dịch từ tháng tư đến giữa tháng sáu.

Phía châu Âu và Mỹ hiện đang triển khai hoặc thí điểm các phương án “hạ tầng xanh”, xem đây là động lực phục hồi cho thời điểm hậu COVID-19. Nhiều báo cáo cũng cho biết Trung Quốc đang xem xét phát triển nhiều lĩnh vực trọng yếu (như năng lượng, công nghiệp, vận tải, etc.) hướng đến mục tiêu cân bằng khí thải carbon.

Dù biến đổi khí hậu có đáng quan tâm hay không, nhiều lo ngại ở cấp quốc gia, nhà đầu tư hay cá nhân công dân mỗi nước đang từng ngày thay đổi các các khung pháp lý, báo cáo, tài chính cũng như cách thức hoạt động đối với lĩnh vực kinh doanh trên toàn thế giới. Và Việt Nam – hay bất kỳ quốc gia nào khác – bắt buộc phải bắt kịp xu thế và hướng đến mục tiêu chung toàn cầu.

Biên dịch: Thiên Tứ