Victor Vũ và nghệ thuật cân bằng trong điện ảnh

Nổi lên như một đạo diễn “mát tay”, ở tuổi 50, Victor Vũ hiện là một trong những tên tuổi nổi bật của điện ảnh Việt, có tổng cộng 20 tác phẩm, trong đó có 18 bộ phim điện ảnh, 1 bộ phim truyền hình Netflix, 1 phim ngắn độc lập.

Tuy vậy, hai lần nhồi máu cơ tim, nhập viện phẫu thuật năm 2023, bốn chiếc ống đỡ động mạch (stent) nằm quanh tim, chừng ấy chưa đủ để vị đạo diễn nổi tiếng  chậm nhịp công việc. Tiếp chuyện Forbes Việt Nam chưa đầy một năm sau khi bộ phim Người vợ cuối cùng ra rạp (tháng 1.2024), Victor Vũ cho biết phần phim tiếp theo Thám tử Kiên: Kỳ án không đầu đang sẵn sàng để công chiếu vào năm 2025.

Áo pull quần jean đen đơn sắc, đạo diễn người Mỹ gốc Việt đến điểm hẹn trước giờ, trông trẻ hơn rất nhiều so với tuổi thực. Tự nhiên và hóm hỉnh, ông chia sẻ nhẹ nhàng: “Tôi hâm mộ Steven Spielberg, Akira Kurosawa, Martin Scorsese, Afried Hitchcock. Họ có điểm chung là rất thành công trong việc tìm điểm cân bằng giữa yếu tố nghệ thuật điện ảnh và sức hút thương mại cho phim của mình.”

Ở khía cạnh chuyên môn, Victor Vũ khai thác linh hoạt, đa dạng, tròn trịa các thể loại phim, đạt nhiều giải thưởng trong nước. Về kinh doanh, ông còn chứng tỏ mình mát tay, là tên tuổi bảo chứng cho thành công ở phòng vé. Theo tự bạch, tổng doanh thu các bộ phim của Victor Vũ, kể cả phim định dạng số (digital) đã vượt con số 1.000 tỷ đồng.

Phong cách tối giản, nói chuyện tự nhiên, chừng mực, Victor Vũ khiến cho người mới gặp dễ lầm ông với một nhà khởi nghiệp công nghệ hơn là đạo diễn phim. Quả thật có chút liên quan khi ông từng dành tới nhiều năm làm những công việc kỹ thuật máy tính trên những trường quay nước Mỹ. Đó là một bước ngoặt mà cậu thanh niên Victor Vũ Quốc Việt không ngờ đến, sau khi nhận tấm bằng xuất sắc cử nhân sản xuất phim của Đại học Loyola Marymount.

“Ra trường tôi có đi làm trợ lý trường quay được ít lâu, nhưng thực tế khác xa sách vở. Buồn nhất là người ta đối xử với mình rất tệ, làm tôi rất stress và không thể tập trung được,” Victor Vũ nhớ lại.

Vì nghề trợ lý có lương thấp, khó đủ tiền để tự làm phim độc lập, Victor Vũ chuyển hướng sang làm cho Sony, bắt đầu từ vị trí hỗ trợ lắp đặt máy tính. Sony là hãng Nhật, với các thương hiệu con là Sony Pictures Entertainment sở hữu nhiều xưởng phim lớn tại Hollywood như Columbia Pictures, TriStar Pictures, Screen Gems…

Với công việc mới, mỗi khi rảnh, Victor Vũ thoải mái quan sát các đoàn phim với góc nhìn tổng thể từ bên ngoài. Ông tranh thủ ghi lại các kinh nghiệm, đồng thời tiết kiệm tiền lương để nuôi dưỡng ý định làm phim sau này. Một tuần của Victor Vũ gồm năm ngày là kỹ thuật viên và hai ngày cuối tuần làm đạo diễn bán chuyên. “Ròng rã như thế sáu năm trời,” ông kể.

 Năm 2003, Victor Vũ “đốt” hết 50.000 đô la Mỹ trong bộ phim điện ảnh đầu tiên trong đời. Một nửa số này là tiền tiết kiệm trong sáu năm của ông. Dù vậy, đạo diễn trẻ có được “an ủi” là phim thắng được một vài giải thưởng nhỏ ở Mỹ. Nó trở thành “vốn liếng” để ông chứng minh năng lực, đi gọi tài trợ cho tựa phim tiếp theo – Oan hồn (2004).

Đây cũng là bộ phim Victor Vũ cảm thấy hài lòng xen lẫn nuối tiếc. Hài lòng vì đã quản lý chi phí tốt hơn, phim được quay trên định dạng số (digital) tiết kiệm hơn. Sau khi ra rạp, bộ phim thu về đủ 100.000 đô la Mỹ đầu tư ban đầu. “Mình nuối tiếc vì đó là bộ phim chủ đề kinh dị – tâm linh Việt Nam, đậm chất Việt nhưng không xin được giấy phép quay ở quê nhà mà phải dàn dựng bối cảnh tại Mỹ,” Victor Vũ chia sẻ.

Bốn năm sau, Victor Vũ trở lại với kịch bản Chuyện tình xa xứ. Kịch bản là một câu chuyện tình cảm lãng mạn thời hiện đại nhưng lấy cảm hứng từ mối tình Lan và Điệp, nằm trong tiểu thuyết Tắt lửa lòng của nhà văn Nguyễn Công Hoan. Theo vị đạo diễn, thể loại hài lãng mạn (rom-com) là lựa chọn an toàn vì rất hợp với thị hiếu người xem trong nước. Lần này, Victor Vũ quyết tâm phải quay phim tại Việt Nam. Một hãng phát hành tại TP.HCM cũng đã đồng ý tài trợ cho bộ phim. Đầy hào hứng, ông lấy vé về ngay trước dịp Tết, để rồi nhận gáo nước lạnh: doanh nghiệp nọ trở mặt từ chối.

Cạn tiền, không bạn bè, không họ hàng gần, Victor Vũ vẫn đánh liều ở lại thêm hai tuần để gõ cửa hầu hết các hãng phim khác trong thành phố. Dĩ nhiên, Tết không phải là lúc thích hợp để gọi vốn, nhưng chàng Việt kiều chưa kịp hiểu điều này…

Lý Hải, đạo diễn loạt phim Lật mặt từng chia sẻ: Xét về kinh doanh, làm điện ảnh là một “mô hình đầy rủi ro” và những nhà đầu tư không thể không có sự “đam mê vượt lên nỗi sợ lời lỗ”. Về phần mình, Victor Vũ tình cờ gặp được một nhà đầu tư thiên thần như vậy: một người bạn mê phim, có cha mẹ là nhà buôn nội thất khá giả.

Victor Vũ cảm thán: “May cho tôi vì đã gặp người bạn đó, nếu không có họ, sẽ không có Chuyện tình xa xứ, và tôi sẽ không phải là đạo diễn làm phim Việt như mọi người thấy bây giờ.” Bộ phim ra rạp năm 2009, với chi phí 8 tỷ đồng thời đó và thu về 14 tỉ, không chỉ đánh dấu thành công đột phá đầu tiên của Victor Vũ tại thị trường điện ảnh Việt mà còn dạy cho vị đạo diễn Việt kiều một bài học lớn về tư duy làm phim cho thị trường Việt Nam.

Ban đầu, bộ phim huy động được vài tỷ đồng, một con số khiêm tốn, nhất là khi có các cảnh quay tại Mỹ làm đội thêm chi phí. Kết quả, Victor Vũ chỉ đủ tiền để quay mà không thể dựng. Khá bất đắc dĩ, ông đã hợp tác với một nhãn hàng mỹ phẩm, phải quay thêm một vài cảnh, đồng thời để nhạc chủ đề của nhãn hàng này trở thành nhạc nền của phim. Sự hợp tác mang về một món tiền khổng lồ, đủ cho phần kinh phí hậu kỳ còn lại.

Vị đạo diễn Việt kiều cũng đủ khéo léo cài cắm quảng cáo vào phim cho duyên và tự nhiên (điều mà nhiều phim Việt chưa làm được). Victor Vũ kể, cú “chết đuối hụt” nhắc nhở ông phải kỹ lưỡng và bài bản hơn trong các dự án sau này. Theo ông, sản phẩm điện ảnh cần cân bằng giữa tính nghệ thuật, “chất” riêng của người làm ra nó với thị hiếu số đông khán giả. Đồng thời: “Nếu muốn làm nghề nghiêm túc và lâu dài, cần có đủ uy tín và vốn đầu tư cho dự án tiếp theo.”

Theo ước chừng của vị đạo diễn, ông làm khoảng năm phim thì mới có một bộ hòa vốn hoặc thua lỗ. Tỉ lệ thắng cao và thường là thắng lớn, khiến cái tên Victor Vũ trở thành bảo chứng cho phim ra rạp. Ông cũng được cho là góp mặt trong những thành viên của “Câu lạc bộ 1000” – những đạo diễn tạo ra tổng doanh thu trên 1.000 tỷ đồng từ các bộ phim của mình. Hai nhân vật nổi bật khác là Lý Hải, Trấn Thành – thường tự đầu tư sản xuất các bộ phim của mình.

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng, một trong những cái tên khởi đầu cho trào lưu phim điện ảnh có doanh thu “khủng” tiết lộ với Forbes Việt Nam, đa phần các đạo diễn khó có sự độc lập vì chịu ảnh hưởng từ các nhà sản xuất và các nhà đầu tư khác. Xét về khía cạnh này, Victor Vũ chưa đạt đến mức độ toàn quyền như Lý Hải, Trấn Thành, nhưng có thể coi là thuộc vào số ít những người có sự chủ động cao trong làm phim. Victor Vũ tự tin cho rằng ông có quyền chi phối kết quả cuối cùng của một bộ phim thông qua việc phân phối hợp lý giữa các bên tham gia.

Thông thường, một dự án điển hình của Victor Vũ có khoảng 50% kinh phí đến từ các nhà phát hành lớn như Galaxy, CGV, Lotte Cinema…, phần còn lại do nhóm đầu tư cá nhân gồm Victor Vũ và 1-2 nhà đầu tư thân hữu khác, theo tự bạch. Công ty November Films, do vợ Victor Vũ là diễn viên Đinh Ngọc Diệp đứng tên, luôn đóng góp ít nhất 20% vốn trong mỗi dự án, giúp gia đình duy trì lòng tin với các bên và đảm bảo kiểm soát được chất lượng.

Từ Chuyện tình xa xứ (2009), đạo diễn gốc Việt đã thử nghiệm hàng loạt thể loại khác nhau, từ loại phim tình cảm lãng mạn, hình sự, hài hước cho đến võ hiệp dã sử. Trong đó, ông luôn dành nhiều không gian cho đề tài tâm linh – kinh dị và không ít lần chịu rắc rối về vấn đề kiểm duyệt.

Để sự nghiệp làm phim được lâu bền, Victor Vũ chú ý xen kẽ giữa những bộ phim chiều chuộng thị hiếu khán giả với những bộ phim đặt tham vọng thử sức của mình. Ông cũng luôn luôn chú trọng vào trải nghiệm âm thanh, hình ảnh tuyệt đẹp xuyên suốt cả bộ phim. Điện ảnh, theo Victor Vũ, trước hết phải gây ấn tượng bằng vẻ đẹp mỹ cảm từ nghe nhìn, sau đó mới đến chân dung nhân vật và cốt truyện.

Khác với nhiều đạo diễn trong nước, vốn chỉ tập trung vào chuyên môn chỉ đạo diễn xuất, Victor Vũ tham gia cùng lúc nhiều vai trò, từ xây dựng kịch bản đến đạo diễn diễn xuất, hình ảnh, phục trang, đến cả khâu làm poster để ra mắt phim. Ông biết rằng một bộ phim chỉ thực sự sống trong vài ngày, vài tuần ở rạp nên ông luôn yêu cầu chỉn chu từng chi tiết lẫn kỹ thuật.

“Cả năm trời làm tiền kỳ, quay phim rồi làm hậu kỳ để chỉ chiếu chừng ấy phút, không nên để sai sót,” Victor Vũ mím môi nói. “Chỉ khi lấy được cảm xúc người xem mới có thắng lợi ở phòng vé,” ông chia sẻ.

Trong mắt các đồng nghiệp cùng thế hệ, cái tên Victor Vũ không chỉ là bảo chứng về doanh thu, mà còn là thương hiệu của sự hoàn thiện về mỹ cảm. “Dù bạn thích hay không thích phim của anh ấy thì bạn vẫn phải tôn trọng tính thẩm mỹ và độ chỉnh chu của các dự án đó,” đạo diễn Nguyễn Quang Dũng nhận xét.

Đi theo sự vững chãi dần của sự nghiệp làm phim, kịch bản phim Victor Vũ cũng biến chuyển từ dễ đến khó, khởi nguồn từ việc lấy cảm hứng từ các mô típ quốc tế hay tình tiết văn thơ trong nước, đến việc chuyển thể tác phẩm văn học. Ban đầu, ông chuyển thể những tác phẩm lãng mạn, học đường của Nguyễn Nhật Ánh như Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (2015), Mắt biếc (2019) rồi đi dần đến những thử thách lớn như phim cổ trang, tình cảm trong Người vợ cuối cùng (2024) và kinh dị hành động trong Thám tử Kiên (2025).

“Làm phim trinh thám kinh dị trong bối cảnh cổ trang ngay thì rủi ro quá. Chúng tôi phải thăm dò khán giả bằng thể loại tình cảm trước, khi thấy nhân vật được yêu thích, mới mạnh dạn đầu tư tiếp,” Victor Vũ giải thích.

Sau khi bị đột quỵ, ông cho biết mình phải uống thuốc mỗi ngày và cẩn thận hơn. Với vị đạo diễn, thời gian quay phim chỉ nên kéo dài tối đa 10-12 tiếng/ngày. “Có cố thêm cũng không hiệu quả. Các thành viên cần được tái tạo sức lực,” Victor Vũ chia sẻ. Bên cạnh chuyện làm nghề, ông mong muốn dành nhiều thời gian hơn cho gia đình, cân bằng cuộc sống và có thời gian đưa hai con đến trường quay. Ông muốn kéo dài tuổi nghề càng lâu càng tốt.

Nhìn vào thị trường điện ảnh Việt Nam sau 20 năm về nước làm nghề, Victor Vũ cho rằng hiện tại mới chỉ là giai đoạn đầu của đà bùng nổ.  Theo dữ liệu Forbes Việt Nam thu thập, từ số lượng khoảng 100 màn chiếu phim vào năm 2010, đến tháng 1.2025, con số này đã tăng hơn 10 lần, lên 1.177 màn chiếu, nằm trong 216 cụm rạp. Các rạp chiếu phim không ngừng cải tiến công nghệ và dịch vụ để đáp ứng nhu cầu ngày một cao của khách hàng.

Là người sống và hít thở trong bầu không khí điện ảnh Việt, Victor Vũ cho biết ông có “cả ngàn dự định” trong đầu, nhưng lâu nay vẫn “chưa dám bung hết sức” vì thị trường chưa đạt đến chín muồi. Dân số trẻ, thu nhập tăng, hệ thống rạp chiếu mở rộng, khán giả Việt ngày càng đòi hỏi những trải nghiệm điện ảnh cao cấp hơn… là những tiền đề Victor Vũ quan sát được. Ông tự tin những toan tính kỹ lưỡng của mình vào thời điểm thích hợp sẽ sớm được hiện thực hóa thành những dự án ấn tượng hơn, tương ứng với sức tiếp nhận ngày càng lớn của thị trường.