“Khoản hời” từ nền tảng tự quản phi tập trung

“Đây là nước đi cực kỳ mạo hiểm. Tôi không biết liệu mình có đồng ý với điều này hay không.” Erick Calderon sáng lập công ty Art Blocks hoạt động trong một lĩnh vực mà người ta không quan tâm nhiều tới rủi ro – các mã token độc nhất (NFT) – nhưng vẫn thấy lo lắng. Đó là thời điểm tháng 2.2021, Calderon là một trong số 59 nhà đầu tư hợp lực để có thể mua bộ CryptoPunks, gồm 150 NFT hiếm có, trực tiếp từ nhà sản xuất Larva Labs.

Nhóm này là một tổ chức tự quản phi tập trung (DAO), tên là Flamingo, đã kêu gọi được 10 triệu đô la Mỹ và họp hằng tuần qua Zoom (chỉ có âm thanh, nhằm bảo vệ những người muốn ẩn danh) để tìm hiểu xem phải làm gì. Cơ hội mua CryptoPunk, với giá khoảng 4 ether (7.200 đô la Mỹ vào thời điểm đó) cho mỗi punk (ký tự sưu tập “độc nhất vô nhị” được lưu trữ trên blockchain Ethereum và có bằng chứng về quyền sở hữu), sẽ tốn 10% số tiền. Đó là một phần lý do Calderon nêu ra những lo ngại của mình trên kênh Discord của nhóm.

Mọi việc càng trở nên căng thẳng hơn khi các thành viên phát hiện ra một người trong số họ – người nào đó lấy bút danh “Pranksy” – đã cố chiếm lợi trước, bí mật giao dịch với Larva Labs để mua 150 punk cho chính mình. Cuối cùng, các thành viên Flamingo đã nhất trí mua các punk (gần đây được định giá 30 triệu đô la Mỹ.) Pranksy rời khỏi DAO “theo thỏa thuận chung” và nói với Forbes rằng anh “có phần hơi ngây thơ về quy trình của DAO.”

Phần lớn nước Mỹ là như vậy. Có thể bạn sẽ thấy quen thuộc với khái niệm: một tập thể không có người lãnh đạo, trong đó các nhóm đưa ra quyết định đầu tư dân chủ, giống như khi 17 ngàn thành viên của DAO cố gắng mua một trong 13 bản sao gốc còn sót lại của Hiến pháp Hoa Kỳ vào năm ngoái. Aaron Wright, CEO kiêm đồng sáng lập của Tribute Labs, công ty thiết lập nên Flamingo, gọi DAO là “tiểu reddit – dạng trang web giải trí, dịch vụ giao tiếp xã hội, tin tức xã hội và tin tức trực tuyến có nội dung do thành viên tạo ra – có tài khoản ngân hàng.” Mặc dù cộng đồng này thường có các chủ đề thảo luận theo hướng lố bịch hoặc ngớ ngẩn, nhưng cũng đã xuất hiện mô hình mới và có khả năng phát triển thành phương thức đầu tư thay thế.

Một phần tư thế kỷ trước, “câu lạc bộ đầu tư” Beardstown Ladies ở Illinois đã phát triển vượt khỏi phạm vi nhà thờ, xuất bản hàng loạt cuốn sách bán chạy nhất và xuất hiện nhiều mô hình bắt chước, làm nảy sinh ngày càng nhiều các nhóm chọn mua cổ phiếu. Hiện nay, các nhóm DAO đã hiện đại hóa và số hóa khái niệm này, kết hợp nhiều đặc điểm khiến blockchain trở nên có ảnh hưởng nhiều hơn.
Việc sử dụng mã token cho phép các nhóm DAO bỏ phiếu hiệu quả, trao quyền chia sẻ lợi nhuận và quan trọng là cung cấp tính thanh khoản, vì mã token có thể được mua và bán – mặc dù hiện tại, ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) chưa sẵn sàng chấp thuận giao dịch bằng mã token.

Bằng cách giới hạn thành viên ở mức 100 người trở xuống, một số nhóm DAO cũng có thể lách luật, tận dụng quy định miễn trừ kỳ lạ và lâu đời (đã tồn tại 82 năm) của SEC dành cho “câu lạc bộ đầu tư” – miễn là tất cả thành viên đều phải quản lý các cổ phiếu đầu cơ của họ và không chào bán công khai chứng khoán của mình.

Mặc dù mô hình không có người lãnh đạo có thể được gọi là mô hình vô chính phủ (theo một kiểu định nghĩa khác), dạng mô hình này cũng cho phép mọi người tham gia vào thị trường đầu tư tài sản thay thế mà không cần phải chia sẻ lợi nhuận vượt quá 20% – mức phí trung bình mà các nhà quản lý quỹ đầu cơ, đầu tư mạo hiểm và cổ phần tư nhân tính cho các khoản đầu tư thường xuyên.

Syndicate, công ty sản xuất phần mềm trọn gói dành cho các nhóm DAO, hợp tác với một công ty khởi nghiệp khác, có thể giúp bạn làm tất cả các thủ tục giấy tờ pháp lý và thuế với mức hai ngàn đô la Mỹ một năm, trong khi Tribute tính phí 2% một năm cho khoản đầu tư ban đầu của DAO để thực hiện tất cả các thủ tục giấy tờ đó và kết hợp thêm các dịch vụ như điều phối các cuộc gọi nhóm (không dành cho các cuộc gọi ngẫu nhiên, chi phí bằng mức phí mà các quỹ quy định.) Sự khác biệt ở đây là tất cả lợi nhuận sẽ là của bạn.

Kết hợp tất cả những điều đó, bạn có một mô hình mà chúng ta không thể đánh giá đầy đủ nếu chỉ quan sát dựa trên những chủ đề thảo luận ngớ ngẩn trong nhóm. Thay vào đó, hãy nghĩ về DAO như một nền tảng pháp lý, giống như cách các công ty trách nhiệm hữu hạn (LLC) nhanh nhạy xuất hiện cách đây nhiều thập niên để mọi người có thể dễ dàng hợp tác hơn so với công ty cổ phần (C Corp) có quá nhiều luật sư. Những người chấp nhận mô hình này vào thời điểm ban đầu dường như là ngốc nghếch. Làn sóng phát triển thứ hai sẽ nâng mô hình này thành xu hướng chủ đạo.

Kinjal Shah là đối tác của công ty đầu tư mạo hiểm Blockchain Capital ở San Francisco, với mức phí theo thông lệ được tính trên số tài sản quản lý 1,8 tỉ đô la Mỹ. Tuy nhiên, Shah đã đồng sáng lập một DAO mang tên Komorebi Collective, với 35 nhà đầu tư nữ, 400 ngàn đô la Mỹ tiền vốn và mục tiêu đầu tư là các công ty khởi nghiệp tiền mã hóa có các nhà sáng lập là nữ hoặc phi nhị giới.

Khi tạo ra phương tiện đầu tư (tận dụng các dịch vụ của Syndicate) mà không bị giới hạn bởi các quy định của các nhà đầu tư theo tổ chức hoặc mức phí đầu tư tối thiểu, Shah nói rằng DAO có thể “có nhiều thử nghiệm và mang tính linh hoạt hơn.” Đây là hai thuật ngữ thường được dùng để biểu thị sự tăng trưởng theo cấp số nhân.

Thời kỳ đầu, các mô hình DAO không được ủng hộ. Năm 2016, những người đầu tiên chấp nhận ethereum đã thành lập “The DAO” để hỗ trợ các dự án tiền mã hóa, nhanh chóng thu hút được 150 triệu đô la Mỹ và sau đó mất 1/3 số tiền vào tay một hacker trước khi kịp đầu tư. Mặc dù hầu hết chiến lợi phẩm của kẻ tấn công không được chấp nhận sau khi các nhà phát triển tiến hành cuộc “phân chia” (phát hành lại) ethereum gây tranh cãi, nhưng tác hại của sự việc đã xảy ra: Nhóm The DAO tan rã và tất cả các nhóm DAO đều mang tiếng xấu, giống như câu chuyện thị trường mua bán chợ đen Silk Road ban đầu.

Tuy nhiên, khái niệm này dần dần lan rộng. Đến năm 2018, khoảng 10 nhóm DAO đã được hình thành. Theo DeepDAO, đến năm 2020, có gần 200 hình thức khác nhau. Đúng vậy, những sự cố đáng xấu hổ vẫn tiếp tục xảy ra, bao gồm nhiều lần “rug pull” (những kẻ lừa đảo gom tiền để thu mua tiền mã hóa cho DAO và sau đó ôm tiền bỏ trốn, giống kịch bản phim The Music Man.) Hồi tháng 1.2022, BadgerDAO, tổ chức có 24 ngàn thành viên cho phép mọi người kiếm tiền lãi từ bitcoin của họ, vừa mất 120 triệu đô la Mỹ trong cuộc tấn công mạng.

Nhưng các dịch vụ giám sát đang dần xuất hiện ở lĩnh vực vô tổ chức này. Theo Open – Zeppelin, hiện có hơn 50 công ty cung cấp dịch vụ kiểm toán bảo mật blockchain. Số lượng DAO tiếp tục tăng – hiện có hơn bốn ngàn nhóm, với hơn tám tỉ đô la Mỹ tiền huy động được.
Các nhóm theo chủ nghĩa dân túy và các chủ đề dân túy được bàn tán nhiều.

PleasrDAO, có tài sản khoảng 100 triệu đô la Mỹ và mang sứ mệnh, theo “giám đốc quản lý sự hài lòng” của nhóm, Jamis Johnson, phân biệt giữa việc “làm bậy” và xây dựng “danh mục tài sản đại diện cho văn hóa Internet”, đã chi ra bốn triệu đô la Mỹ mua album độc nhất vô nhị của Wu-Tang Clan mang tên Once Upon a Time in Shaolin (họ mua từ cục dự trữ Liên bang Mỹ-Fed-sau khi Fed tịch thu album này từ Martin Shkreli, tội phạm trong vụ án “Pharma Bro.”)

Nhóm này cũng đã chi 5,5 triệu đô la Mỹ cho NFT “Stay Free” (tạm dịch: Duy trì tự do) do Edward Snowden (một người tố giác người Mỹ đã sao chép và rò rỉ thông tin tối mật từ cơ quan An ninh Quốc gia – NSA, đào được và bốn triệu đô la Mỹ cho một NFT của ảnh gốc “Doge” – linh vật của tiền mã hóa mà Elon Musk quảng cáo. Nhưng hãy xem xét kỹ hơn và bạn sẽ thấy rằng đây không phải là đám đông “stonks” (thuật ngữ châm biếm những người thiếu kiến thức tham gia vào thị trường chứng khoán và nuôi ảo tưởng về lợi nhuận) – họ là các nhà đầu tư bao gồm cả công ty đầu tư mạo hiểm nổi tiếng Andreessen Horowitz (các công ty cũng như cá nhân đều có thể đầu tư.)

Suốt nhiều năm, những người hâm mộ luôn tưởng tượng rằng họ sẽ có thể hợp sức lại để mua các đội thể thao của quê hương mình. Krause House DAO tạo ra một nhóm hợp pháp với cách làm nghiêm túc hơn nhiều nhằm đạt được mục tiêu không chắc chắn đó, kết hợp các cựu cầu thủ và các nhà siêu môi giới trong chiến dịch mua một đội NBA.

Có thể nói, phần lớn công lao của việc nâng cao tính hợp pháp của các nhóm DAO thuộc về Wright, 41 tuổi, đồng sáng lập Tribute Labs. Vị giáo sư luật này là người say mê các DAO từ ngày đầu. Sau khi tốt nghiệp trường Luật Cardozo năm 2005, ông vừa kinh doanh (đồng sáng lập trang web thảo luận về thể thao Armchair GM, được bán cho chi nhánh vì lợi nhuận của Wikipedia với giá hai triệu đô la Mỹ vào năm 2006) vừa hành nghề luật chuyên về luật doanh nghiệp ở New York, thậm chí còn đại diện cho Jay-Z trong cuộc tranh chấp sở hữu trí tuệ.

Năm 2014, để tìm kiếm nhiều tự do trí tuệ hơn và những giờ làm việc hiệu quả hơn, Wright bắt đầu giảng dạy luật tại trường cũ và kết hợp hai sự nghiệp của mình, thành lập phòng tư vấn pháp lý cho các công ty khởi nghiệp công nghệ và mở rộng sang tiền mã hóa và blockchain. Năm 2015, ông tư vấn cho các nhà đồng sáng lập của ethereum trong lần “crowdsale” đầu tiên (Crowdsale là những đợt mở bán token của một đồng tiền điện tử nào đó trong giai đoạn ICO) – họ đã bán ether với giá 30 xu, hiện giờ được giao dịch ở mức khoảng 2.500 đô la Mỹ – và sau đó đưa ra suy nghĩ của mình về The DAO.

Wright không đầu tư vào The DAO vì ông nói: “không rõ ràng 100% bạn đang mua gì, cấu trúc sẽ như thế nào và liệu việc đó có hiệu quả hay không.” Mối lo ngại của ông đã đúng. Trong một cuộc điều tra sau đó, SEC đã kết luận rằng các mã token mà The DAO phát hành là chứng khoán đáng lẽ phải được đăng ký.

Năm 2017, Wright đồng sáng lập tiền thân của Tribute Labs cùng kỹ sư phần mềm người Thụy Sĩ David Roon để tư vấn cho các công ty về cách nhúng các hợp đồng hợp pháp vào blockchain, và tuyển dụng người mới tốt nghiệp trường Cardozo, Priyanka Desai, làm giám đốc điều hành. Về cơ bản, Wright là người bán dụng cụ đãi vàng trong cơn sốt vàng, nhưng ông cũng có cơ hội thành công. ông là một trong những nhân vật quan trọng đằng sau Flamingo.

Mặc dù các DAO của Tribute được tài trợ bằng ether và hoạt động trên blockchain với một số biện pháp bảo vệ chủ chốt nhất định được tích hợp vào mã của chúng, các nhóm này có cơ cấu như các công ty trách nhiệm hữu hạn Delaware, với các nhà đầu tư nắm giữ lợi ích vốn chủ sở hữu của họ trong các quỹ, chứ không nằm trong mã token tiền mã hóa.

Để tiếp tục duy trì hoạt động của các cơ quan giám sát và tuân thủ yêu cầu báo cáo của SEC, họ chỉ chào đón các nhà đầu tư được công nhận, là các quỹ đầu tư và cá nhân có thu nhập trên 200 ngàn đô la Mỹ hoặc có giá trị tài sản ròng có thể đầu tư là hơn một triệu đô la Mỹ. Không có nhà đầu tư nào có thể sở hữu nhiều hơn 9% và Wright giới hạn tỉ lệ nắm giữ của riêng mình ở mức 1% trên mỗi DAO.

Theo quy định của Tribute DAO, trong bất kỳ thỏa thuận nào, họ chỉ yêu cầu có được kết quả là đa số những người bỏ phiếu (không phải đa số tất cả các thành viên) chấp thuận giao dịch mua và cung cấp cơ chế cho những thành viên không hài lòng có thể rút tiền của mình ra – hoặc, “giận dữ bỏ đi,” cách nói phổ biến trong thế giới DAO. Dù tương tác với nhau, nhưng các thành viên có thể lựa chọn ẩn danh hoặc công khai.

Tribute Labs, với 12 luật sư, kỹ sư và các loại hình tài chính, có thể hoạt động từ xa, kiểm tra tất cả những người tham gia, đáp ứng các yêu cầu “nắm rõ về khách hàng của bạn” của liên bang và phát hành báo cáo thuế K-1 hằng năm theo yêu cầu của IRS. Những người tham gia Flamingo đến từ New York, California, Puerto Rico (thiên đường thuế của nhà đầu tư tiền mã hóa) và Úc, cùng những nơi khác.

Wright chỉ ra hệ thống pháp luật của Hoa Kỳ phù hợp với DAO hơn so với hệ thống ở châu Âu, vì ở Hoa Kỳ, bạn có thể tạo ra các công ty do thành viên quản lý mà không cần chỉ định người quản lý hoặc CEO. Ông đã hỗ trợ thúc đẩy sự ra mắt của đạo luật mới ở Wyoming chấp thuận các LLC DAO. Tuy nhiên, ông nói rằng luật của Delaware cũng linh hoạt.

Các DAO được công ty Tribute hỗ trợ gần như tự thân phát triển lớn mạnh. Tháng 10.2021, Neon DAO gọi được 20 triệu đô la Mỹ chỉ trong 45 phút để đầu tư vào metaverse (vũ trụ ảo) và cũng đã mua đất ảo chưa phát triển. Hai tháng sau, Noise DAO, tập trung vào NFT âm nhạc, hoàn tất huy động vốn sau 30 phút và gọi được bảy triệu đô la Mỹ. Red DAO gọi được 12 triệu đô la Mỹ vào tháng 9.2021 để tập trung vào thời trang kỹ thuật số (cả hai NFT này đều đại diện cho quyền sở hữu một bộ quần áo thực tế và trang phục trong metaverse.)

Một thành viên trong nhóm đang tư vấn cho các thương hiệu thời trang về chiến lược NFT – không có gì lạ, vì các thành viên của DAO thường coi mình là người chơi chứ không chỉ là nhà đầu tư thụ động. Trong trường hợp của Flamingo, các NFT được ủy quyền từ các nghệ sĩ vô danh, những người trở nên nổi tiếng trên thị trường kỹ thuật số – một phần là nhờ sự tín nhiệm mà Flamingo mang lại.

Đầu tư vào DAO có thể thu được lợi nhuận lớn đến thế nào? Ngành công nghiệp quản lý tiền toàn cầu hiện có khả năng đạt mức tài sản hơn 100 ngàn tỉ đô la Mỹ. Ian Lee, đồng sáng lập kiêm CEO Syndicate, dự đoán các DAO sẽ nắm giữ ít nhất 2% trong lượng tài sản đó trong vòng 10 năm, đang dần chuyển hướng sang các nhóm tiền lớn như cổ phiếu và bất động sản. Từng là nhà đầu tư mạo hiểm và là người đứng đầu mảng tiền mã hóa tại Citigroup, Lee kêu gọi được một số nhà đầu tư lớn cho Syndicate, bao gồm Andreessen Horowitz, Coinbase Ventures, Snoop Dogg, Ashton Kutcher và người đồng sáng lập Reddit, Alexis Ohanian.

Hệ sinh thái của DAO nhanh chóng hoàn thiện. Trong ngôi nhà cách Vancouver, British Columbia khoảng 90 phút đi xe, Jess Sloss, 39 tuổi, là lãnh đạo (hay như anh tự nhận là “kẻ chủ mưu”) của Seed Club, với mục tiêu trở thành vườn ươm Y Combinator của các nhóm DAO, đang tổ chức các buổi hội thảo khởi nghiệp kéo dài tám tuần cho nhóm 15 người được phê duyệt tham gia chương trình. Hội thảo cung cấp lời khuyên về các chủ đề như tiếp thị và cách khởi chạy mã token.

Sloss tham gia thị trường tiếp thị kỹ thuật số, sau đó làm việc cho các công ty khởi nghiệp tiền mã hóa. Cũng giống như nhiều người khác, theo thời gian, anh cảm thấy nản lòng trước sức mạnh của các công ty web lớn. “Giá trị mà chúng tôi đang tạo ra cho các mạng này rất lớn và khả năng chúng tôi có tiếng nói trong các mạng đó hoặc có cổ phần sở hữu là tối thiểu hoặc bằng không,” Sloss nói. “Có phải chúng ta sẽ sống với những lãnh chúa phong kiến này và làm thuê cho họ không?”

Lãnh chúa phong kiến ư? Cách so sánh của Sloss không hẳn là bất thường. Năm ngoái, anh gọi được hai triệu đô la Mỹ từ hàng chục nhà đầu tư thiên thần bao gồm cả Tribute Labs DAO; Nick Grossman, đối tác của Union Square Ventures là người ủng hộ. Thêm vào đó, Seed Club chỉ là một trong số nhiều DAO hoạt động với quyết tâm đảm bảo rằng những người sáng tạo và những người đưa ra ý tưởng, cũng như các nhà đầu tư, giữ một phần tài sản hợp lý.

Theo Frank Rotman, đối tác hợp danh của công ty đầu tư mạo hiểm fintech QED, người gần đây đã bắt đầu nghiên cứu về DAO, các nhóm DAO “đang đóng vai trò là thái độ sống và hệ tư tưởng của thời đại, tạo tác động đến thế hệ tiếp theo.”

Ở thung lũng Silicon, Syndicate đang tìm cách mở rộng mô hình DAO nhanh hơn nhiều, với dịch vụ cho phép tối đa 99 nhà đầu tư có thể lập tức chuyển ví ethereum sang DAO – một “câu lạc bộ đầu tư Web 3” có quyền bình chọn và theo dõi số tiền nắm giữ trên blockchain. Dịch vụ cơ bản có giá dưới 300 đô la Mỹ và ra mắt cuối tháng 1.2022. Trong vòng chưa đầy một tuần, 200 DAO đã đăng ký.

Cạm bẫy rất nhiều. Những kẻ lừa đảo tiếp tục len lỏi vào. Nếu tài sản tăng lên hàng ngàn tỉ, SEC sẽ khó mà áp dụng các quy định được thiết kế cho những mạng lưới có quan hệ chặt chẽ dạng truyền thống. Các cơ quan quản lý coi token là chứng khoán nếu chúng có thể được mua và bán – khác với việc chúng chỉ được sử dụng để bỏ phiếu và sau đó bị tiêu hủy khi nhà đầu tư rút tiền. Và một sàn giao dịch phi tập trung hoàn toàn, Uniswap, đã xuất hiện. “Đó thực sự là hàng loạt hành động bất tuân đối với luật dân sự,” Rotman trầm ngâm.

Cuối cùng là vấn đề về hiệu suất. Nếu trí khôn của đám đông chỉ là hình thức bắt chước tinh vi, thì các DAO sẽ chỉ tồn tại trong thời gian ngắn. Những người phụ nữ trong câu lạc bộ Beardstown cuối cùng lại hóa ra là những người hoạt động kém hiệu quả trên thị trường. Các nhóm vô danh đằng sau Flamingo đã làm được nhiều hơn chứ không chỉ đầu tư vào CryptoPunk NFT – các giao dịch đi trước xu hướng của họ đã giúp họ biến 10 triệu đô la Mỹ thành gần một tỉ đô la Mỹ trong 15 tháng.

1% cổ phần của Flamingo, ban đầu có giá 23 ngàn đô la Mỹ, hiện có giá ba ngàn ether – khoảng tám triệu đô la Mỹ. Và các thành viên mới được sàng lọc theo lượng kiến thức và mức độ ảnh hưởng mà họ có thể góp vào – không giống kiểu công ty đầu tư mạo hiểm blue chip hoặc quỹ đầu cơ nổi tiếng đang tìm kiếm đối tác, nhưng lại không có mức phí cao ngất ngưởng.

—————————————-

Biên dịch: Quỳnh Anh
Theo Forbes Việt Nam số 103, tháng 3.2022