Vinbus khởi đầu hành trình không khói

Công ty TNHH Dịch vụ Vận tải VinBus hoạt động trong lĩnh vực vận tải hành khách công cộng được thành lập vào tháng 4.2019. Chỉ hơn một năm sau, chiếc xe buýt điện đầu tiên chạy thử nghiệm tại Hải Phòng. Vào tháng 4.2021, VinBus chạy thí điểm tại khu đô thị Ocean Park (Hà Nội.) Sáu tháng sau, tuyến xe buýt điện đầu tiên tại Phú Quốc đi vào vận hành.

Cuối năm 2021, VinBus khai trương tuyến xe buýt điện đầu tiên tại Hà Nội, rồi ba tháng sau đó khai trương tuyến xe buýt điện đầu tiên tại TP.HCM. Tính tới cuối tháng 6.2022, Hà Nội có khoảng 100 xe VinBus trên tám tuyến, TP.HCM có 20 xe trên một tuyến và Phú Quốc có 30 xe chạy nội khu.

Số xe VinBus đang vận hành là rất nhỏ so với tổng số hơn 5.000 chiếc xe buýt đang hoạt động tại Hà Nội, TP.HCM và Đà Nẵng hiện nay nhưng đánh dấu mốc là chiếc xe buýt điện đầu tiên do Việt Nam sản xuất và là xe điện đầu tiên được cấp phép cung cấp dịch vụ vận tải công cộng.

Bên cạnh đó, nó cũng đánh dấu thời điểm Việt Nam chuyển dịch đưa phương tiện giao thông công cộng sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang điện, hướng tới hoàn thiện và mở rộng dịch vụ giao thông công cộng không phát thải trực tiếp khí gây hiệu ứng nhà kính.
VinBus cho biết dù mới vận hành, tỉ lệ sử dụng mỗi chuyến là 38%–48%, tương đương hiệu suất sử dụng hệ thống xe buýt công cộng khác với chi phí tiếp thị gần như 0 đồng, chủ yếu qua truyền miệng.

Nguyễn Văn Thanh, phó tổng giám đốc VinBus tự hào nói với Forbes Việt Nam về điểm chấm dịch vụ VinBus theo khảo sát nội bộ, người dùng đã chấm 9,6/10 (điểm cần cải thiện là số tuyến còn ít và nhiệt độ trong xe đang quá lạnh.) Các tuyến xe dần thu hút được nhiều người ở các tầng lớp khác nhau, trong đó có người trước đây đi làm chưa bao giờ đi xe buýt giờ chuyển sang đi xe buýt, có người mặc vest. “Đây là điều khiến tôi rất thích,” Thanh nói.

Nhìn bên ngoài, chiếc xe buýt điện có màu xanh mát mắt, bóng loáng, kết cấu hình dáng hiện đại với chữ “Green” nổi bật ở góc dưới cùng bên phải như biểu tượng của sự thân thiện với môi trường. Phía trên là bảng điện tử chạy chữ thông báo về lộ trình điểm đầu – cuối của hành trình. Bên trong, chiếc xe rộng rãi với sức chứa tối đa 72 người, gồm 25 chỗ ngồi và 47 tay nắm cho hành khách đứng vào giờ cao điểm. Không khí mát lạnh, có WiFi truy cập Internet, ổ cắm sạc, cửa xe tự động hạ để hỗ trợ người khuyết tật bước lên.

Khối pin xe buýt điện sử dụng có năng lượng 281kWh, nếu sạc bằng trạm sạc 150kW chỉ sau hai tiếng sẽ đầy và có khả năng vận hành từ 220–260km. Chiếc xe êm, không phát thải, có hệ thống kiểm soát hành vi của người lái, cảnh báo những nguy cơ gây mất an toàn (lái xe không tập trung, buồn ngủ, mệt mỏi), có camera hỗ trợ lái xe hoạt động.

Là doanh nghiệp thuộc mảng hoạt động xã hội – thiện nguyện của Vingroup, trước mắt VinBus tập trung vào phát triển số lượng người dùng và cải thiện chất lượng dịch vụ, chưa tính tới bài toán kinh tế. Thực tế, nếu tính kinh tế trước mắt thì đầu tư vào xe buýt điện sẽ là một sự “điên rồ” khi chi phí trả trước quá cao.

Một chiếc xe buýt chạy dầu diesel nhập vào Việt Nam có giá khoảng 1–2 tỉ đồng. Chiếc VinBus xuất xưởng có giá khoảng 6–7 tỉ đồng. Với lĩnh vực giao thông công cộng luôn cần sự hỗ trợ chính sách và trợ giá của nhà nước, VinBus đang đi những bước tiên phong nhằm thay đổi suy nghĩ của người dân về hệ thống giao thông công cộng, giải quyết bài toán về môi trường và xã hội.

TP.HCM hiện có hơn 150 tuyến xe buýt trợ giá (khoảng 3.000 xe), mỗi năm trợ giá khoảng 1.000 tỉ đồng. Về lý thuyết, vận tải công cộng phải đáp ứng được 50–60% nhu cầu đi lại của người dân thì chính quyền mới có thể hạn chế xe cá nhân. Tuy nhiên, hiện tại xe buýt ở Việt Nam mới đáp ứng khoảng 10% nhu cầu di chuyển trong xã hội.

Xe buýt không phải là lựa chọn ưu tiên của người dân vì xe cũ, không thuận lợi, hạ tầng đường phố phát triển theo hướng phục vụ cho văn hóa xe máy. Nhưng ở các đô thị lớn trên thế giới thì không thể không phát triển hệ thống giao thông công cộng thuận tiện gồm tàu điện ngầm, xe điện, xe buýt.

TP.HCM có hơn 9 triệu phương tiện cá nhân lưu thông, gồm hơn 8 triệu xe máy và trên 800 ngàn ôtô, trong số này có nhiều phương tiện cũ nát, không đảm bảo tiêu chuẩn khi lưu hành. Còn tại Hà Nội, con số là 6,4 triệu phương tiện tính tới năm 2020, trong đó khoảng 5,7 triệu xe máy và gần 700 ngàn ô tô các loại, chưa kể 1,2 triệu phương tiện từ các tỉnh, thành phố tham gia giao thông. Bộ Công thương dự báo thị trường ô tô tại Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ bùng nổ vào năm 2025, lượng tiêu thụ xe trong nước có thể lên tới 600 ngàn xe/năm.

Chất thải từ xe cá nhân là “sát thủ thầm lặng” tác động lớn tới chất lượng không khí và sức khỏe người dân. PGS.TS Hồ Quốc Bằng, giám đốc trung tâm Nghiên cứu Ô nhiễm Không khí và Biến đổi khí hậu (viện Môi trường và Tài nguyên, ĐHQG TP.HCM) trong một nghiên cứu cho biết hiện nay lượng bụi mịn PM2.5 của TP.HCM cao gấp 4–5 lần tiêu chuẩn cho phép của tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Trong đó, tỉ lệ PM2.5 từ phương tiện giao thông chiếm 36,75% nguồn phát thải bụi mịn trong thành phố. Còn tổng phát thải khí nhà kính năm 2019 của TP.HCM là trên 58 triệu tấn Co2, trong đó sản xuất công nghiệp 30%, giao thông vận tải 20% (riêng xe máy chiếm trên 80% nhóm giao thông.)

VinBus vận hành như một doanh nghiệp bán hàng tiêu dùng nhanh, với nhân sự hỗ trợ khách hàng được chia làm ba ca, nội dung trên mạng xã hội được thực hiện đa dạng, các câu hỏi của khách hàng được trả lời nhanh chóng.

Hành khách sử dụng ứng dụng VinBus kết hợp cùng VinID hỗ trợ thông tin mạng lưới tuyến xe buýt của toàn thành phố để tra cứu thông tin tuyến đi tối ưu trên hành trình đi từ trạm tại các khu đô thị của Vinhomes để vào trung tâm thành phố, đi qua các điểm trung chuyển lớn tập trung đông dân cư.

Vé xe một lượt 7.000 đồng cho hành trình từ quận 7 đến thành phố Thủ Đức (TP.HCM), tương đương các loại xe buýt khác, trong khi đi xe hơi công nghệ có thể tốn khoảng 700 ngàn đồng. Trong tất cả các loại phương tiện giao thông, xe buýt thường được đánh giá ở vị trí an toàn thứ hai, sau máy bay.

Ngành xe hơi đang chuyển đổi mạnh mẽ sang động cơ điện khi chính phủ các nước trên thế giới hướng tới mục tiêu cắt giảm lượng khí thải nhà kính, thúc đẩy nguồn năng lượng tái tạo và đưa ra nhiều sáng kiến hỗ trợ các doanh nghiệp tiên phong. Các hãng xe trên thế giới đều công bố các khoản ngân sách lớn và lộ trình chuyển đổi sang xe điện như Ford, General Motors (Mỹ), Hyundai Motor (Hàn Quốc), Nissan (Nhật Bản), Volkswagen (Đức). Trung Quốc đang vận hành hơn 420 ngàn xe điện, là quốc gia chủ trương phát triển mạnh xe buýt điện và đang dẫn đầu khi chiếm 99% tổng số xe buýt điện đang vận hành trên toàn thế giới.

Một chiếc xe điện trung bình cần khoảng 4.000 linh kiện với hơn 100 nhà cung cấp từ nhiều quốc gia. Nguyễn Văn Thanh, gương mặt trong danh sách Under 30 của Forbes Asia năm 2022, cho biết quá trình đưa sản phẩm ra thị trường đã bị lùi lại khoảng một năm, với số lượng xe ít hơn dự kiến do ảnh hưởng của đại dịch COVID–19.

Vậy thế nào là thành công của VinBus? “Là sản xuất được, được chấp thuận và được đón nhận,” Thanh cho biết. “Việt Nam đến giờ mới có VinFast và VinBus tiên phong, tương lai sẽ có nhiều doanh nghiệp đi theo. Việc vận hành đã tạo ra nhiều tác động về mặt tư duy, có sự ủng hộ của người dân và thấy việc này không phải quá khó để làm,” Thanh nói.

(Bài viết đăng trên Forbes Việt Nam số tháng 7.2022, chủ đề Nền kinh tế tuần hoàn)