Thợ săn khoản vay

Sezzle – công ty fintech mua ngay, trả sau có trụ sở tại Minneapolis – từng trải qua giai đoạn ảm đạm vào giữa năm 2022. Khi đó, công ty đã tiêu gần hết số tiền 115 triệu USD huy động từ đợt IPO trên thị trường chứng khoán Úc năm 2019 và hai lần phát hành sau đó. Thỏa thuận sáp nhập với một đối thủ cạnh tranh bị đổ vỡ, kéo theo giá cổ phiếu của cả hai lao dốc.

Trong khi đó, Sezzle gặp khó khi ký hợp đồng với các nhà bán lẻ lớn, buộc phải nhượng bộ quá nhiều đến mức khó có lãi. Đây là một vấn đề nan giải bởi mô hình mua ngay, trả sau thường dựa vào khoản trợ giá từ các nhà bán lẻ.

Cùng lúc, sự hào hứng của nhà đầu tư với các công ty khởi nghiệp fintech “đốt tiền” – từng bùng nổ trong giai đoạn đầu đại dịch – dần biến mất. Theo CB Insights, vốn đầu tư mạo hiểm vào lĩnh vực này đã giảm từ mức kỷ lục 141 tỷ USD năm 2021 xuống còn 39 tỷ USD vào năm 2023.

“Chúng tôi đang đứng trước ‘ngày tận thế’ của công nghệ khi lãi suất tăng cao, nhà đầu tư bắt đầu chú trọng vào các yếu tố nền tảng của doanh nghiệp, mà tình hình tài chính của chúng tôi khi đó lại không mấy khả quan,” Charlie Youakim, CEO kiêm đồng sáng lập của Sezzle, 47 tuổi, nhớ lại.

Để trụ lại, ông bắt tay vào cắt giảm chi phí. Sezzle đóng cửa hoạt động tại châu Âu, Ấn Độ và Brazil, giảm số nhân sự toàn cầu từ 580 xuống còn 240 người và chấm dứt những thỏa thuận hợp tác kém hiệu quả. Tại thị trường Mỹ – trọng tâm của Sezzle – công ty cũng cắt giảm 10% nhân sự và loại bỏ các khoản chi tiêu không cần thiết, như hợp đồng 500 USD/tháng cho máy pha chế nước Bevi tại trụ sở chính.

Tuy nhiên, khi phải đối mặt với những đối thủ lớn và giàu tiềm lực hơn như Affirm (trụ sở tại San Francisco) hay Klarna (Thụy Điển), cắt giảm chi phí thôi là chưa đủ. Youakim cần một chiến lược mới và một nguồn doanh thu khác để giúp Sezzle có lãi. Ông tìm thấy câu trả lời cho cả hai hướng đi này khi tập trung vào tệp khách hàng trung thành – những người sử dụng dịch vụ mua ngay, trả sau với tần suất cao.

Năm 2022, Sezzle ra mắt dịch vụ đăng ký thuê bao hằng tháng với mức phí 12,99 USD/tháng, nhắm đến nhóm khách hàng thường xuyên sử dụng dịch vụ. Người đăng ký nhận được nhiều ưu đãi, như tiếp cận nhiều nhà bán lẻ hơn và linh hoạt hơn trong việc dời lịch thanh toán. Đến tháng 6.2023, công ty tiếp tục giới thiệu gói “Sezzle Anywhere” với giá 17,99 USD/tháng, cho phép người dùng mua hàng trả góp 0% lãi suất tại các cửa hàng và nhà hàng bằng cách cài thẻ Visa ảo vào điện thoại. Tính đến nay, Sezzle có 529.000 người đăng ký dịch vụ.

Mức phí 17,99 USD/tháng tương đương 216 USD/năm – một con số không nhỏ khi nhiều thẻ tín dụng không thu phí thường niên và thậm chí còn hoàn tiền cho mọi giao dịch. Tuy nhiên, nhiều người dùng dịch vụ mua ngay, trả sau không đủ điều kiện để sở hữu những thẻ tín dụng ưu đãi nhất.

Một nghiên cứu của Cục Bảo vệ Tài chính người tiêu dùng Mỹ cho thấy phần lớn các khoản vay mua ngay, trả sau thuộc về những khách hàng có điểm tín dụng dưới chuẩn. Nhóm này cũng có xu hướng gánh thêm nợ sinh viên và vay cá nhân, bên cạnh dư nợ thẻ tín dụng. Hiện tại, 75% người dùng Sezzle thuộc thế hệ gen Z hoặc Millennials.

Dịch vụ của Sezzle nhận nhiều đánh giá trái chiều của người dùng trên mạng. Tuy nhiên, hãy thử xem xét một góc nhìn khác. Hiện tại, lãi suất trung bình của thẻ tín dụng là 21,5%/năm (người có điểm tín dụng thấp thường bị tính lãi suất cao hơn). Nếu áp dụng mức này, 216 USD tương đương với số tiền lãi mà một người phải trả nếu duy trì dư nợ 1.000 USD trên thẻ tín dụng suốt một năm. Sezzle không công khai dư nợ trung bình của người đăng ký. (Công ty này thậm chí không cung cấp hạn mức tín dụng cho người dùng, mỗi giao dịch sẽ được phê duyệt riêng lẻ).

Có thể nói, 216 USD là mức giá khá cao đối với người dùng ít giao dịch. Tuy nhiên, với những khách hàng trung thành của Sezzle Anywhere – nhóm 10% người dùng thường xuyên nhất thực hiện trung bình 10 giao dịch mỗi tháng – đây có thể là một một lựa chọn đáng cân nhắc.

Nhờ nguồn thu từ dịch vụ đăng ký thuê bao, chiếm 33% tổng doanh thu trong quý 3.2024, Sezzle đã duy trì lợi nhuận hơn hai năm liên tiếp. Trong chín tháng đầu năm 2024, công ty đạt lợi nhuận ròng 53 triệu USD (tương đương 8,94 USD/cổ phiếu pha loãng), doanh thu tăng 57% lên 173 triệu USD.

Trong khi đó, Affirm – niêm yết trên sàn vào tháng 1.2021 – lỗ 279 triệu USD dù đạt 1,9 tỷ USD doanh thu trong cùng kỳ. Klarna, đang chuẩn bị IPO tại Mỹ, cũng chỉ vừa bắt đầu có lãi hằng quý sau khi lỗ 10 triệu USD trên doanh thu 1,8 tỷ USD trong chín tháng đầu năm. Năm ngoái, công ty này cũng triển khai dịch vụ đăng ký thuê bao tại Mỹ.

Sezzle đang thu hút cả những người ủng hộ lẫn hoài nghi. Cổ phiếu công ty, niêm yết trên Nasdaq vào tháng 8.2023, đã tăng 2.000% trong 11 tháng đầu năm 2024. Tuy nhiên, sau đó cổ phiếu rớt giá 44%, đặc biệt giảm mạnh 23% vào ngày 18.12, khi Hindenburg Research – một quỹ đầu cơ chuyên bán khống – công bố báo cáo chỉ trích Sezzle là một nền tảng “thất bại,” bị các đối thủ lớn “bỏ xa” và “thổi phồng kết quả kinh doanh bằng các chiêu trò ngắn hạn.” Hiện cổ phiếu Sezzle giao dịch quanh mức 240 USD, định giá công ty ở mức 1,3 tỷ USD. Với 44% cổ phần, CEO Charlie Youakim đang nắm trong tay gần 600 triệu USD.

Hindenburg cũng chỉ ra rằng số lượng nhà bán lẻ hợp tác với Sezzle đã giảm hơn một nửa kể từ năm 2021, xuống còn 23.000, trong khi số khách hàng hoạt động giảm 20% xuống còn 2,7 triệu. Nhưng Youakim không quá bận tâm. “Giữ số lượng khách hàng hoạt động cao nhưng ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính thì không đáng. Tôi gọi đó là những chỉ số phù phiếm. Điều thực sự quan trọng là hiệu suất kinh doanh,” ông nói, nhấn mạnh vào mức tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận của Sezzle.

Đây không phải là công ty khởi nghiệp đầu tiên của Youakim. Sinh ra và lớn lên tại Minnesota trong một gia đình nhập cư gốc Palestine, ông tốt nghiệp Đại học Minnesota năm 1999 với bằng kỹ sư cơ khí cùng đam mê lập trình. Sau nhiều năm làm việc trong công ty phần mềm quản lý bãi đỗ xe, ông quay lại trường vào năm 2008 để học MBA. Thời điểm tốt nghiệp của ông rơi vào giai đoạn suy thoái kinh tế, cơ hội việc làm khan hiếm buộc Youakim phải tự khởi nghiệp. Cùng một người họ hàng, ông thành lập Passport, một công ty thanh toán di động cho bãi đỗ xe tại Charlotte, Bắc Carolina. Công ty phát triển mạnh, nhưng mâu thuẫn nội bộ khiến Youakim bị loại khỏi ban lãnh đạo vào cuối năm 2015.

Quyết tâm bám trụ trong lĩnh vực thanh toán, năm 2016, ông cùng người bạn học MBA Paul Paradis sáng lập Sezzle. Họ huy động 1,8 triệu USD trong vòng gọi vốn đầu tiên và ra mắt sản phẩm vào năm 2017, với mục tiêu giảm chi phí giao dịch cho các nhà bán lẻ. Tuy nhiên, mô hình này không thành công. Sau đó, Youakim tìm thấy cảm hứng từ Afterpay – công ty khởi nghiệp mua ngay, trả sau đến từ Úc. (Afterpay gia nhập thị trường Mỹ vào năm 2018 và được Block mua lại vào năm 2022.)

Khi thị trường đã có những cái tên lớn như Afterpay, Affirm và Klarna, các quỹ đầu tư mạo hiểm không mấy mặn mà với Sezzle. Để có vốn phát triển công ty, Charlie Youakim bán cổ phần của mình tại Passport cho Bain Capital Ventures với giá khoảng 12 triệu USD – mức giá mà ông cho là “quá rẻ.” Sau khi trừ thuế, gần như toàn bộ số tiền còn lại, khoảng tám triệu USD, được ông dùng để đầu tư vào Sezzle. Một chuyên gia phân tích gợi ý rằng ông nên tìm cơ hội gọi vốn ở Úc, nơi các công ty khởi nghiệp thường niêm yết từ giai đoạn đầu. Nhờ đó, Sezzle tiến hành IPO vào năm 2019, huy động được 30 triệu USD.

Dù đã lên sàn, Sezzle vẫn thua xa các đối thủ. Đến năm 2019, Affirm đã huy động được 1,1 tỷ USD qua các vòng gọi vốn và nợ, đạt định giá 2,9 tỷ USD. Hơn nữa, Affirm còn có sức hút đặc biệt khi hoạt động dưới sự điều hành của Max Levchin, đồng sáng lập PayPal và là thành viên thế hệ đầu của nhóm “PayPal mafia” – thuật ngữ dùng để chỉ nhóm cựu nhân viên PayPal hiện đang nắm giữ quyền lực và sức ảnh hưởng lớn tại Thung lũng Sillicon, gồm Max Levchin cùng những nhân vật nổi tiếng như Elon Musk, Peter Thiel và Reid Hoffman. Hiện tại, vốn hóa thị trường của Affirm là 18 tỷ USD, Levchin nắm giữ 10% cổ phần.

Năm 2020, Youakim tìm cách tạo khác biệt cho Sezzle bằng dịch vụ miễn phí tùy chọn, cho phép người dùng báo cáo lịch sử thanh toán khoản vay đến ba cơ quan tín dụng lớn tại Mỹ (Experian, Equifax và TransUnion) để cải thiện điểm tín dụng. Trước đó, các công ty mua ngay, trả sau thường không báo cáo khoản vay, vì việc này có thể làm giảm điểm tín dụng nếu khách hàng bị coi là vay tiêu dùng quá nhiều. Sezzle giải quyết vấn đề bằng cách tổng hợp giao dịch của khách hàng mỗi tháng và báo cáo như một khoản tín dụng quay vòng, tương tự thẻ tín dụng.

Tuy nhiên, việc báo cáo tín dụng không đủ để giúp Sezzle cạnh tranh. Đến tháng 2.2022, công ty lại cạn tiền. Giá cổ phiếu lao dốc 80% trong một năm, xuống chỉ còn 2 USD/cổ phiếu, giữa lúc tỉ lệ nợ xấu tăng cao. Một quỹ đầu tư tại địa phương còn cáo buộc Sezzle che giấu thông tin tiêu cực. Để cứu vãn tình thế, công ty đồng ý bán mình cho Zip – một đối thủ đến từ Úc – với giá 300 triệu USD. Nhưng chỉ năm tháng sau, thương vụ đổ vỡ.

Một vấn đề được Hindenburg nêu ra là tỉ lệ vỡ nợ của khách hàng Sezzle đã tăng từ 1,2% năm 2022 lên 2,3% trong quý 3.2024, do công ty đẩy mạnh thu hút người đăng ký. Tuy nhiên, CEO Charlie Youakim cho rằng đây là hệ quả tự nhiên của tăng trưởng. Thực tế, tỉ lệ vỡ nợ của các khoản vay mua ngay, trả sau vẫn thấp hơn nhiều so với thẻ tín dụng, vì các nền tảng như Sezzle yêu cầu khách hàng thiết lập thanh toán tự động qua tài khoản ngân hàng hoặc thẻ tín dụng. Điều này có nghĩa là một phần rủi ro vỡ nợ được chuyển sang cho các công ty phát hành thẻ.

Bên cạnh đó, Hindenburg, quỹ đầu cơ vừa ngừng hoạt động hồi tháng 1.2025, cũng đặt câu hỏi về việc Youakim đã thế chấp phần lớn cổ phần của mình – khoảng 1,7 triệu cổ phiếu, trị giá 400 triệu USD – làm tài sản đảm bảo cho một khoản vay ký quỹ. Nhưng Youakim khẳng định số tiền ông thực sự vay chỉ là một phần rất nhỏ và mục đích đơn giản là để có chút thanh khoản cá nhân, vì từ trước đến nay ông chưa từng bán một cổ phiếu nào. Vị CEO này cũng cho biết ông duy trì lối sống tiết kiệm cả trong công việc lẫn đời sống cá nhân. Tại Minnesota, ông không sở hữu xe hơi mà đi bộ 4km mỗi ngày đến văn phòng. Ông vẫn sống trong ngôi nhà mua từ khi khởi nghiệp, dù dành phần lớn mùa đông sống ở Puerto Rico. Cái tên “Sezzle”—kết hợp giữa “sell” (bán) và “sizzle” (sôi động) – được chọn một phần vì giá tên miền rẻ.

Sau khi chỉ chi 4,4 triệu USD cho tiếp thị và quảng cáo trong chín tháng đầu năm 2024, Sezzle bắt đầu mạnh tay hơn. Tháng 8.2024, công ty ký hợp đồng tài trợ hơn năm triệu USD mỗi năm và thực hiện trong ba năm để logo Sezzle xuất hiện trên áo đấu của đội Minnesota Timberwolves. Thỏa thuận này cũng giúp Sezzle sở hữu bốn ghế ngồi sát sân đấu trong các trận sân nhà, phục vụ đối tác và nhà đầu tư.

“Chúng tôi biết đã đến lúc nên làm điều gì đó hoành tráng hơn,” đồng sáng lập kiêm chủ tịch Sezzle, Paul Paradis, chia sẻ. Từng làm việc trong bộ phận bán hàng của Timberwolves ngay sau khi tốt nghiệp đại học, Paradis hiện phụ trách chiến lược tiếp thị của Sezzle. Ông chỉ ra rằng các đối thủ như Klarna, Afterpay và Affirm đều đã mạnh tay quảng bá thương hiệu – từ quảng cáo trên bảng hiệu cho đến suất quảng cáo trong Siêu cúp bóng bầu dục Mỹ Super Bowl. 

Siêu sao Anthony Edwards của đội bóng rổ Timberwolves xuất hiện trên bảng quảng cáo trước sân Target Center với logo Sezzle nổi bật trên áo đấu. Sau một mùa giải thành công bất ngờ, Timberwolves được NBA thưởng 25 trận phát sóng toàn quốc trong mùa này, so với thời lượng chỉ 10 trận vào năm trước.

“Chúng tôi không phải một công ty địa phương,” Youakim khẳng định. “Sezzle hướng đến tầm quốc gia.” 

THE FINTECH 50

Các công ty góp mặt trong danh sách Fintech 50 (50 công ty công nghệ tài chính hàng đầu thế giới) lần thứ mười của Forbes tiếp tục tăng trưởng và không ngừng đổi mới sáng tạo giữa bối cảnh thị trường đang trong giai đoạn “hạn hán” vốn đầu tư. Để góp mặt trong danh sách, các công ty cần có trụ sở hoặc khách hàng ở Mỹ. Dưới đây là sáu “tân binh”của Fintech 50. Xem đầy đủ danh sách tại: forbes.com/fintech50.

Năm 2010, Darragh Buckley trở thành nhân viên đầu tiên của Stripe. Anh quen biết hai nhà sáng lập Patrick và John Collison từ khi còn nhỏ ở Limerick, Ireland và tái kết nối với họ khi Buckley theo học chuyên ngành kỹ thuật tại MIT. Đến năm 2016, anh rời Stripe chuyển đến sinh sống tại Bend, Oregon để lập gia đình và suy nghĩ về mục tiêu tiếp theo. Đến năm 2020, Darragh Buckley thành lập Increas, sử dụng nguồn vốn từ việc bán một phần cổ phiếu của mình tại Stripe, công ty giá trị nhất trong danh sách Fintech 50. Increase phát triển công nghệ hỗ trợ 4.500 khách hàng (các công ty fintech và ngân hàng quy mô vừa và nhỏ) liên kết tốt hơn với những mạng lưới thanh toán như FedACH, Fedwire, Visa…Buckley kỳ vọng Increase sẽ có lãi trong năm 2025.

Mới 17 tuổi, Fernandes, sinh ra ở Tanzania, đã trở thành người dẫn chương trình cho một kênh truyền hình do cha mẹ anh vận hành. Anh từng đưa tin về các sự kiện lớn như Thế vận hội 2012 và World Cup 2014. Tuy nhiên, Fernandes sau đó rẽ hướng, lấy bằng MBA tại Stanford và năm 2018 sáng lập Nala với mục tiêu đẩy nhanh tốc độ chuyển tiền trong nước Tanzania. Sau một số trở ngại, anh tái định hình Nala thành dịch vụ hỗ trợ người châu Phi nhập cư tại Mỹ và châu Âu gửi tiền về quê nhà. Trong năm 2024, Nala ghi nhận số lượng khách hàng tăng gấp đôi lên 670 ngàn và huy động thành công 40 triệu USD, nhận về mức định giá 250 triệu USD.

Sinh ra ở Bangladesh và theo học tại Canada, Sadi Khan đã làm việc cho Microsoft và Meta trong một thập niên trước khi thành lập Aven vào năm 2020. Anh dành ra 18 tháng phát triển sản phẩm cho công ty: thẻ tín dụng tích hợp với khoản vay thế chấp dựa trên giá trị nhà (HELOC). Theo đó, công ty lấy nhà của khách hàng làm tài sản thế chấp để cung cấp khoản vay có lãi suất thấp hơn, thời gian phê duyệt ngắn hơn so với thẻ tín dụng truyền thống (thường mất một tuần). Trong năm 2024, Aven đã huy động thành công 140 triệu USD với mức định giá một tỷ USD. Cũng trong năm 2024, công ty có hơn 30 ngàn khách hàng (thu nhập tối thiểu 100 ngàn USD/năm) và doanh thu hằng năm đạt 200 triệu USD.

Snigdha Kumar, sinh ra và lớn lên ở Mumbai, từng làm nhân viên tư vấn dịch vụ tài chính ở Ấn Độ trước khi tốt nghiệp cử nhân ngành chính sách công tại Đại học Harvard. Sau đó, cô dành 5 năm làm việc cho Digit (hiện là Oportun) – công ty fintech đặt tại San Francisco và dần thăng tiến lên vị trí giám đốc sản phẩm. Vào năm 2023, Kumar rời Digit để thành lập Brico với mục tiêu tự động hóa quy trình cấp phép phức tạp theo từng bang cho các công ty Fintech và tổ chức tài chính phi ngân hàng khác, như đơn vị chuyển tiền, cho vay và thu hồi nợ. Brico đã huy động tám triệu USD vốn hạt giống và có 30 khách hàng, bao gồm Marqeta và Bilt.

Với kinh nghiệm về khởi nghiệp trong lĩnh vực chính sách công, Kai Stinchcombe thành lập True Link vào năm 2013 sau khi bà của ông, người mắc bệnh sa sút trí tuệ, bị lừa mất hàng ngàn USD. True Link cung cấp thẻ ghi nợ trả trước dành riêng cho những khách hàng bị các triệu chứng về rối loạn nhận thức. Loại thẻ này cho phép người quản lý tài chính của chủ thẻ thiết lập và giám sát hạn mức chi tiêu. Bộ phận tư vấn đầu tư của True Link quản lý hơn một tỷ USD cho các quỹ tín thác dành cho những người có nhu cầu đặc biệt. Công ty đã huy động 60 triệu USD từ các nhà đầu tư mạo hiểm như Khosla Ventures và QED Investors. Trong năm 2024, True Link ghi nhận hai triệu USD lợi nhuận với doanh thu 30 triệu USD.

Kể từ khi chuyển từ Trung Quốc đến Mỹ để theo học và hoàn thành bằng tiến sĩ tại Đại học Carnegie Mellon (bà thực hiện luận án về tăng cường bảo mật số vào năm 2005), Yinglian Xie đã dành cả sự nghiệp của mình, bao gồm bảy năm làm việc cho Microsoft, để chống gian lận. Vào năm 2013, Xie thành lập DataVisor, công ty sử dụng thuật toán học máy để phát hiện các hành vi gian lận về thanh toán, chuyển khoản và vay vốn. DataVisor có 50 khách hàng, bao gồm các ngân hàng và công ty fintech như SoFi và Affirm. Công ty ứng dụng AI phát hiện các mối liên kết giữa các tài khoản khác nhau để ngăn chặn các nhóm lừa đảo. “Phần lớn các vụ tấn công mạng lớn hiện nay đều do những đường dây lừa đảo có tổ chức thực hiện,” Xia cho biết. Trong năm 2024, DataVisor báo cáo doanh thu tăng 67% lên 50 triệu USD. 

Biên dịch: Quỳnh Anh

Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số 139, phát hành tháng 3.2025