Bức tranh lớn đằng sau các công ty công nghệ Trung Quốc

Câu hỏi lớn của năm đối với các nhà đầu tư công nghệ toàn cầu: Điều gì đang xảy ra ở Trung Quốc? Trong 20 năm qua, trả lời câu hỏi này thật dễ dàng. Tăng trưởng, quy mô và lợi nhuận của nhà đầu tư. Bất kỳ ai có thể giúp đỡ đều được mời. Đó là lý do các công ty đầu tư mạo hiểm quốc tế lớn, như Sequoia Capital từ thung lũng Silicon và SoftBank của Nhật Bản, đã mở rộng đáng kể danh mục đầu tư tại Trung Quốc

Tuy nhiên, nghiên cứu kỹ hơn cho thấy, nguồn vốn đầu tư mạo hiểm từ Hoa Kỳ vào Trung Quốc thực sự đạt đỉnh vào năm 2018. Dòng vốn hai chiều giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc suy yếu trước khi COVID-19 bùng phát, trước khi các nhà quản lý Trung Quốc đình chỉ IPO của chi nhánh dịch vụ tài chính Ant Group của Alibaba cuối năm 2020, và trước khi có các quy định khó hiểu để siết chặt kiểm soát vào tháng 8.2021 nhằm vào các công ty giáo dục trực tuyến và gã khổng lồ gọi xe công nghệ Didi.

Bao nhiêu tiền đã bốc hơi do các động thái của chính phủ? Rất nhiều. Ant Group đang trên đà trở thành công ty công nghệ lớn nhất trong lịch sử thế giới, với số tiền huy động 37 tỉ đô la Mỹ cho mức định giá 300 tỉ đô la Mỹ sau IPO. Hiện các nhà quan sát nhận định nếu IPO của Ant được tiến hành, họ sẽ chỉ huy động được 40% so với dự kiến năm ngoái.

Didi may mắn hơn. Họ xoay xở để hoàn tất thương vụ IPO của mình, huy động được 4,4 tỉ đô la Mỹ và đạt mức định giá cao nhất là 87 tỉ đô la Mỹ vào ngày niêm yết. Nhưng một ngày sau khi IPO, Trung Quốc đình chỉ việc công ty đăng ký người dùng mới và xóa ứng dụng Didi khỏi các cửa hàng ứng dụng ở quốc gia này. Bốn tuần sau, Didi mất 38 tỉ đô la Mỹ so với giá trị thị trường từ mức cao nhất vào ngày 30.6.2021.

George Calhoun, cộng tác viên của Forbes đã viết vào đầu tháng 7.2021: “Thiệt hại trước mắt không chỉ giới hạn ở cổ phiếu của Didi. Chỉ số Nasdaq Golden Dragon theo dõi 98 doanh nghiệp lớn nhất của Trung Quốc niêm yết tại Hoa Kỳ đã giảm 14% trong một tuần, mất 130 tỉ đô la Mỹ giá trị.”

Các phương tiện truyền thông đưa tin về một đợt bán tháo tổng số gần 1.000 tỉ đô la Mỹ vào đầu tháng 8.2021. Có nhiều giả thuyết về lý do Trung Quốc làm điều này – hầu hết liên quan việc chính phủ không sẵn lòng cho các nhà đầu tư bên ngoài có quyền truy cập vào dữ liệu công ty Trung Quốc. Nhưng không có câu trả lời rõ ràng. Điều chắc chắn là động thái này đặt ra câu hỏi lớn về vai trò tương lai của các nhà đầu tư công nghệ quốc tế trong nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Tôi muốn đưa ra một lý giải nữa: Chủ tịch Tập Cận Bình muốn đạt được ưu thế về công nghệ vào năm 2025. Nhưng Ant và Didi, dù nổi tiếng và thành công đến đâu, không phải phát triển về công nghệ cốt lõi. Mặc dù Didi sử dụng các công nghệ chia sẻ chuyến đi nhưng những công nghệ này không quan trọng về mặt chiến lược như những công nghệ khác – máy tính lượng tử, chất bán dẫn và vệ tinh – những công nghệ cốt lõi mà nhiều người tin rằng sẽ quyết định tương lai của Trung Quốc.

Doanh nhân và nhà đầu tư Hoa Kỳ Peter Thiel, người sáng lập ra PayPal và Palantir Technologies, đồng thời là nhà đầu tư ban đầu của Facebook cũng có quan điểm tương tự. Thiel, người mà tôi quen biết đã 30 năm, phàn nàn rằng tiến bộ công nghệ của Hoa Kỳ đã chậm lại, không tăng nhanh trong 50 năm qua. Có lẽ điều này bắt đầu từ năm 1971, khi nhà sản xuất chip Intel giới thiệu bộ vi xử lý – cốt lõi của tất cả các công nghệ kỹ thuật số.

Ông lo rằng hầu hết những bộ óc công nghệ sáng suốt không còn muốn làm việc với các dự án khó như năng lượng, giao thông và chăm sóc sức khỏe. Họ muốn phát triển trò chơi và khởi chạy các trang web thương mại điện tử, vì chúng có thể được thực hiện nhanh chóng bằng cách lắp ráp công nghệ hiện có. Các công ty như vậy cũng mở rộng quy mô nhanh chóng và thoát khỏi các quy định khó khăn. Các nhà đầu tư thích thế.

Nhà quan sát công nghệ Ben Thompson viết bản tin có tên Stratechery từ Đài Bắc, cũng nhận thấy cùng một vấn đề. “Động thái kiểm soát Didi không phải là hoàn toàn bất thường, ít nhất là về khía cạnh xung đột giữa Chính phủ Trung Quốc và các công ty công nghệ lớn nhất của họ. Bắt đầu là Tencent. Năm 2018, doanh thu và lợi nhuận của công ty bị ảnh hưởng lớn khi Trung Quốc đình chỉ phê duyệt cho các trò chơi mới. Khi việc phê duyệt trò chơi cuối cùng cũng được khởi động lại, Tencent nhận định được vấn đề và tái cơ cấu để tăng cường tập trung vào thị trường doanh nghiệp (mặc dù trò chơi vẫn là mảng phát triển doanh thu lớn nhất).”

Liệu Trung Quốc có tin là các công ty như Ant và Didi không tập trung vào mục tiêu lớn hơn là thống trị công nghệ cốt lõi toàn cầu? Các nhà đầu tư công nghệ có thể sẽ muốn suy nghĩ về điều đó.

Theo Forbes Việt Nam số 98, tháng 10.2021