Tương lai iPhone nằm trong tay một thợ mỏ?

Bernard Rowe, nhà địa chất thăm dò và là CEO Công ty khai thác mỏ Ioneer của Úc, cảm thán: “Rhyolite Ridge là mỏ có trữ lượng tuyệt vời. Không có nơi nào giống vậy trên thế giới.”

Rowe, 56 tuổi, đến Nevada để tìm vàng và đồng và bị Ridge, một mỏm đá núi lửa ở phía tây nam của bang, thu hút. Ông thu thập các mẫu quặng ở đây, phát hiện chúng có hàm lượng lithium và boron cao. Vì thế, ông gọi cho bạn mình James Calaway, dân Texas, người đã phát triển một trong những mỏ lithium lớn nhất thế giới ở Argentina.

Sau khi thẩm định kỹ lưỡng, năm 2017, họ giành được quyền khai thác khoáng sản ở hạt Esmeralda của Nevada với mục tiêu sản xuất hơn 100.000 tấn lithium mỗi năm – đủ để sản xuất pin cho hàng tỷ iPhone và hàng triệu ô tô điện. Giờ đây, họ chỉ cần bắt đầu khai thác.

Rhyolite Ridge nằm trên đất liên bang, cần có giấy phép của Cục Quản lý đất đai thuộc Bộ Nội vụ Mỹ. Nhưng xét đến sự thống trị của Trung Quốc về lithium (nước này tinh chế 75% trong tổng sản lượng một triệu tấn của thế giới vào năm 2023), Calaway, chủ tịch của Ioneer, tin rằng dự án của ông sẽ được ủng hộ về mặt chính trị. Hiện tại, Mỹ chỉ sản xuất 7.000 tấn mỗi năm.

Tuy nhiên, có một yếu tố cần cân nhắc: một loài hoa dại sa mạc cao 15,24cm với những bông hoa màu vàng được gọi là bông kiều mạch Tiehm (Eriogonum tiehmii). Loại thực vật này là đặc hữu hiếm có của khu đất rộng 364,2 héc ta ngay tại nơi Ioneer dự định khai thác. Vì vậy, công ty làm việc với các nhà thực vật học sa mạc, trong đó có cả các nhà nghiên cứu tại Đại học Nevada, để đưa ra kế hoạch đào và “chuyển” hàng ngàn cây hoa này sang địa hình tương tự gần đó.

“Phân tích của chúng tôi cho thấy rằng việc này sẽ có hiệu quả,” Calaway nói.

Nhưng ông không có cơ hội để thử. Sau khi 40% thực vật bản địa này, tương đương khoảng 17.000 cây, chết bí ẩn vào mùa hè năm 2020, các nhà môi trường kiến nghị đưa loài này vào danh sách có nguy cơ tuyệt chủng.

Không nản lòng, Ioneer đệ trình kế hoạch khai thác sửa đổi vào đầu năm 2022. Nhiều tháng sau, Cơ quan Cá & Động vật hoang dã Hoa Kỳ chính thức xác định cây kiều mạch Tiehm là loài có nguy cơ tuyệt chủng.

Vấn đề nan giải về loại hoa trên sa mạc của Calaway cho thấy một thách thức quan trọng mà các nhà hoạch định chính sách phải đối mặt. Ai chiếm ưu thế khi một mối quan tâm về môi trường xung đột với mối quan tâm khác?

Việc đào đủ khoáng chất như lithium, neodymium và dysprosium để cho phép chuyển đổi sang xe điện có đáng để hủy hoại 44.000 cây nhỏ mọc ở giữa sa mạc Nevada không? Chúng ta có nên dựng tua bin gió ngoài khơi nếu khiến cá voi và chim biển không thể sống được? Nếu làm vậy, bao nhiêu con cá voi chết được coi là quá nhiều?

“Mọi người đều muốn điều này thành công vì lợi ích của thế giới,” Calaway nói. Vào năm 2023, chính quyền Biden thông báo cho Ioneer vay 700 triệu USD hỗ trợ dự án nếu giấy phép được phê duyệt. Nhưng các ý kiến phản đối khai thác mỏ (gồm cả Trung tâm Đa dạng sinh học có trụ sở tại Tucson, Arizona) rất ầm ĩ, khó có thể bỏ qua.

“Với chính phủ, việc phê duyệt quá rủi ro,” Calaway, 66 tuổi, than thở. 

Calaway không phải là kiểu CEO công ty năng lượng theo chủ nghĩa tự do điển hình ở Texas. Mặc dù cha ông là nhà khai thác dầu mỏ nhưng ông cũng là thành viên suốt đời của NAACP (Tổ chức hoạt động vì quyền công dân) và là chủ tịch hội đồng thụ ủy tại Viện Aspen thiên tả. Calaway tốt nghiệp ngành kinh tế tại UT Austin và có bằng thạc sĩ triết học tại Oxford vào năm 1981, trước khi đảm nhiệm vị trí điều hành tại nhiều công ty khai thác mỏ và năng lượng gió. Ông cho rằng giải pháp tối ưu cho câu hỏi hóc búa về loài kiều mạch Tiehm của Ioneer là cần phải điều chỉnh tâm lý.

Ông nói: “Chúng tôi chuyển từ thái độ thù địch đối với thứ vốn từng là trở ngại của chúng tôi sang thái độ coi loài cây này như một biểu tượng. Chúng tôi quyết định sẽ chịu trách nhiệm chăm sóc chúng. Một khi chúng tôi nghĩ được như thế, mọi thứ đã thay đổi.”

Ioneer đã thiết kế lại các mỏ đào theo chính sách “không chạm” nghiêm ngặt, với vùng đệm rộng hàng trăm mét xung quanh, cẩn thận tránh các cây kiều mạch Tiehm ít ỏi. Thay vì để khu đất chứa loài kiều mạch Tiehm cạnh một mỏ đá lộ thiên, họ đã chuyển một số hoạt động khai thác sang vị trí cách đó khoảng 800m. Sau đó, họ nỗ lực gấp đôi cho dự án sinh học đầy tham vọng.

Bên ngoài thành phố Carson, Nevada, Ioneer thuê các nhà thực vật học vận hành nhà kính rộng khoảng 150m², trong đó họ trồng kiều mạch, thu thập hạt giống và phát hiện ra rằng cây có thể phát triển tốt trong đất vườn giàu kiềm. Hóa ra những con sóc khát nước đã làm chết những cây đó vào năm 2020 khi chúng đào rễ cây để lấy hơi ẩm. Ioneer dự định gieo hạt loài cây này ở những vùng đất tương tự gần đó và để đề phòng, ông đã gửi hàng ngàn hạt giống vào chương trình lưu trữ giống cây hiếm (Rae Selling Berry Seed Bank & Plant Conservation) tại Đại học Portland State ở Oregon. Calaway nói: “Cơ hội sống sót tốt nhất của loài thực vật này phụ thuộc vào công việc của chúng tôi”.

Một số bên chỉ trích vẫn không đồng ý. Benjamin Grady, chủ tịch Hiệp hội Eriogonum và là giáo sư tại Đại học Ripon của Wisconsin, lo ngại rằng việc phê duyệt mỏ sẽ là bản án tử đối với cây kiều mạch Tiehm, một trong những loài khó tính nhất trong số 250 loài được biết đến trong chi này.

“Sau vô số thế hệ tiến hóa, hẳn là có lý do đặc biệt mà loài cây không phát triển ở bất kỳ nơi nào khác ngoài nơi đây.”

Không giống như các mỏ lithium của Argentina, nơi có các ao bốc hơi nước muối rộng lớn dùng để thu thập lithium dần dần, Rhyolite Ridge là mỏ đá cứng, Ioneer dự định cho nổ, nghiền thành bột và sàng lọc hàng triệu tấn vật liệu.

Thomas Chandler, chuyên gia phân tích lithium tại SFA, công ty tư vấn về kim loại ở Oxford, Anh, cho biết quá trình này tốn kém, nhưng sự xuất hiện của các hợp chất boron (được sử dụng để tăng cường cách nhiệt, nhựa và thủy tinh) khiến việc này trở nên kinh tế hơn. Ông tính toán, bán axit boric sẽ giúp Ioneer giảm chi phí hiệu quả, từ 9.000 USD/tấn lithium cô đặc xuống còn 2.500 USD – mức lãi khổng lồ so với giá thị trường giao ngay hiện tại là 14.000 USD/tấn.

Vấn đề là, Rowe nói, “không có công thức nào cho việc lắng đọng lithium-boron. Nếu bạn đang khai thác vàng hoặc đồng thì sẽ có vô số hướng dẫn.”

Vì thế Ioneer phải tìm được cách khai thác. Giữa bữa trưa tại nhà hàng Ý Johnny Carrabba’s ở Houston, Calaway khoe sơ đồ nhà máy lithium trong tương lai của ông, do Fluor và ABB thiết kế, được mở rộng quy mô từ một dự án thí điểm trị giá 20 triệu USD mà họ xây dựng vào năm 2019. Nhà máy này sẽ sử dụng ít nước và tạo ra lượng hơi nước và điện cần thiết thông qua các phản ứng hóa học. Giai đoạn đầu tiên sẽ sản xuất 22.000 tấn bột lithium carbonate và khoảng 175.000 tấn axit boric mỗi năm.

Ioneer hình dung, dần dần sẽ có nhiều nhà máy giống hệt nhau trên khu đất. “Điều quan trọng là việc này giúp Mỹ bớt phụ thuộc hơn vào phần còn lại của thế giới,” Calaway nói, ám chỉ rõ ràng đến Trung Quốc.

Khi đi vào hoạt động đầy đủ, Rhyolite Ridge sẽ là một trong những mỏ lithium lớn nhất thế giới, nhưng vẫn chỉ là “muối bỏ bể.”

SFA nhận thấy nhu cầu lithium sẽ tăng gần gấp ba vào năm 2030 lên 2,8 triệu tấn mỗi năm. Giống như các hoạt động khai thác non trẻ khác, Ioneer là loại cổ phiếu có vốn hóa siêu nhỏ không ổn định. Công ty lần đầu niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán Úc vào năm 2007 và cổ phiếu hiện có thể tiếp cận dưới dạng chứng chỉ lưu ký của Mỹ.

Theo hồ sơ của SEC, công ty có 50 triệu USD tiền mặt, không có nợ và vào năm 2023 đã tiêu tốn hết 40 triệu USD. Mức vốn hóa thị trường 300 triệu USD của công ty đã giảm 80% kể từ giữa năm 2022. John Arnold, tỷ phú kinh doanh năng lượng, sở hữu 13% cổ phần và công ty đã nhận được hứa hẹn đầu tư vốn cổ phần trị giá 500 triệu USD từ Sibanye-Stillwater, doanh nghiệp khai thác mỏ khổng lồ ở Nam Phi.

Nếu Cục Quản lý đất đai phê duyệt mỏ Rhyolite Ridge, Ioneer hi vọng sẽ bắt đầu sản xuất lithium vào cuối năm 2026. Những người mua, bao gồm cả Ford và Toyota, đã xếp hàng dài. Rowe cho biết: “Tôi ước gì chúng tôi bắt đầu sớm hơn.”

Rủi ro trong ngành khai thác mỏ liên quan đến ba yếu tố chính: nhà đất, sản xuất và giá cả. Các công ty khai thác nhỏ hơn thường phải đối mặt với rủi ro ở cả ba yếu tố trên, nhưng với trữ lượng dồi dào và năng lực tinh chế, những doanh nghiệp lớn hơn thường chỉ phải lo lắng về giá cả.

Giá lithium hiện tại khá cao do nguồn cung hạn chế và nhu cầu thiết yếu của kim loại này. Với các mỏ và nhà máy lọc dầu ở Úc, Chile và Mỹ. Albemarle Corp. có trụ sở tại Charlotte, Bắc Carolina là một trong những nhà sản xuất lithium lớn nhất thế giới, kiếm được 3,3 tỷ đô la Mỹ trên doanh thu 9,9 tỷ đô la Mỹ trong 12 tháng qua. Cổ phiếu đạt tỷ suất lợi nhuận 1,3% và giao dịch ở mức gấp 11 lần thu nhập dự kiến. Để tham gia cuộc chơi lithium đa dạng, cũng có thể thử với Global X Lithium & Battery Tech ETF. 

John Dobosz là biên tập viên phụ trách chuyên mục Forbes Dividend Investor, Forbes Billionaire Investor và Forbes Premium Income Report.

Biên dịch: Quỳnh Anh