Lạm phát trì trệ tại Nhật đang dai dẳng như thế nào?

Thực trạng kinh tế Nhật được các chuyên gia gọi là “lạm phát đình trệ” (stagflation). Đây là nguyên nhân hàng đầu khiến 8/10 thủ tướng gần nhất mất chức. Bình quân mỗi vị tại nhiệm chỉ 12 tháng.

Nhà kinh tế học Richard Katz người Mỹ nói: “Lạm phát đình trệ không dễ để khắc phục, vì nỗ lực khắc phục phần đình trệ lại khiến lạm phát thêm trầm trọng, và ngược lại.”

Chính sách kinh tế của bà Takaichi với tên gọi Takaichinomics, phần nào giống với Abenomics, được giới chuyên gia dự đoán có thể đẩy nhanh lạm phát vào đầu năm 2026. Bà Takaichi và người tiền nhiệm, cũng là thầy của mình, cố Thủ tướng Shinzo Abe, đã ưu tiên nới lỏng tiền tệ và tài khóa nhằm tăng năng suất – đổi mới.

Hai tháng trước, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ), ông Kazuo Ueda hy vọng cuộc họp chính sách ngày 18-19 tháng 12, lãi suất có thể tăng từ 0,5% lên 0,75%.

Chính sách thuế quan của ông Trump và căng thẳng thương mại Mỹ – Trung, đã liên tục phủ bóng lên kinh tế Nhật, đặc biệt ở khía cạnh xuất khẩu. Mức giảm GDP trong quý 3 là hậu quả và lần giảm đầu tiên sau 6 quý.

Căng thẳng với Trung Quốc cũng là trở ngại cho nền kinh tế. Mọi chuyện bắt đầu từ bình luận ngày 8.11 của bà Takaichi, rằng Trung Quốc tấn công Đài Loan (TQ) bằng vũ lực là tình huống đe dọa sự tồn tại của Nhật, nên Tokyo có thể phản ứng bằng quân sự. Ngay lập tức đất nước tỷ dân ngưng nhập hải sản từ Nhật và kêu gọi công dân không du lịch đến Nhật.

Dựa trên những phát biểu gần đây, dường như bà Takaichi lo ngại về khả năng Nhật Bản sẽ quay lại giai đoạn giảm phát hơn lạm phát. Đây có thể là nhận định chưa chính xác. Theo một số phân tích, giá cả lên cao là nguyên nhân hàng đầu khiến đảng Dân Chủ Tự Do (LDP) mất thế đa số ở cả 2 viện quốc hội, trong các cuộc bầu cử gần đây.

Chính phủ của bà Takaichi đang muốn làm mới lại Abenomics, thông qua tăng lương cơ bản và nâng tổng sản lượng quốc nội.

Chuyên gia kinh tế Katz nhận định: “1% dân số đang phấn khích khi Nikkei 225 dao động quanh mốc 50.000 điểm. Đây thực sự là kỷ lục của thị trường chứng khoán. Các hộ gia đình trung lưu thì đối mặt với thu nhập giảm nếu điều chỉnh theo lạm phát, nhưng không đến nỗi quá tệ. Lợi nhuận doanh nghiệp và giá cổ phiếu cao, khiến cử tri Nhật Bản có phần lầm tưởng nền kinh tế đã trở lại.”

Trái ngược với dự đoán hân hoan, sau khi chính phủ của bà Takaichi đưa ra gói kích thích kinh tế 135 tỷ USD, nhiều tiếng nói bi quan xuất hiện. Đồng yên đang mất giá, và tiến dần tới mức 160 đổi 1 USD. Trong khi đó Thủ tướng Takaichi khẳng định, viễn cảnh BOJ tăng lãi suất 1 lần nữa là điều không thể. Động thái này nghĩa là, lạm phát nhập khẩu sẽ tăng khi thuế quan của ông Trump đang gây áp lực với giá cả hàng hóa toàn cầu.

Thủ tướng Takaichi cũng thúc giục các tập đoàn kinh tế Nhật tăng lương. Nhiều người muốn Nhật Bản hành động mạnh mẽ để tăng năng suất lao động, hiện ở mức thấp nhất trong OECD. Nếu không cải thiện năng suất, tăng lương chỉ làm cho lạm phát thêm trầm trọng.

Ngoài ra, nếu Takaichinomics được thực hiện theo cách tinh gọn bộ máy, xây dựng hệ thống lao động trọng dụng nhân tài, khơi dậy đổi mới sáng tạo và trao quyền cho phụ nữ, nền kinh tế có thể dễ dàng hấp thụ mức lương tăng thêm. Đây là lý do nếu Takaichinomics không được cải tiến, để linh động hơn với thời cuộc, thì viễn cảnh thất bại như 13 năm trước ngày càng hiện hữu.

Theo các chuyên gia, lạm phát đình trệ là tình thế tiến thoái lưỡng nan với các nền kinh tế. Bài học đau thương nhất là Hoa Kỳ cuối những năm 1970. Khi đó Fed phải đẩy lãi suất ngắn hạn lên 20%, nhằm đưa lạm phát trở lại mức dưới tăng trưởng.

Thật khó để tưởng tượng Thống đốc Ueda lại đi theo hướng thắt chặt của Fed giai đoạn 1979 – 1987. Với tỷ lệ nợ trên GDP tiệm cận 260%, đẩy lãi suất lên 5% sẽ khiến chi phí trả nợ tăng vọt, có thể làm tê liệt nền kinh tế lớn thứ 2 châu Á. Hiện giờ, Bộ Tài chính Nhật cũng đang gặp khó trong việc bán trái phiếu kỳ hạn 10 năm và 20 năm tại những phiên đấu giá thông thường.

Giải pháp hiện được cho là nằm ngoài tầm tay của Thống đốc Ueda. Chỉ có tăng năng suất thêm 1% mỗi năm, mới đủ để kiềm chế lạm phát do tiền lương thúc đẩy. Đồng yên yếu, giảm thuế hay chính sách tài khóa đều không thể ngăn tình trạng lạm phát đình trệ trầm trọng hơn. Abenomics đã không làm được 12 năm qua, điều gì đảm bảo Takaichinomics thành công trong 12 tháng tới?

Nếu bà Takaichi tiếp tục thất bại, khả năng nước Nhật có cuộc bầu cử mới trong vòng 1 năm, đang ngày càng lớn.

(Biên dịch: NVP)