Châu Á vẫn là trọng tâm trong chuỗi giá trị toàn cầu mới?

Tuy nhiên gần đây, nhiều mạng lưới sản xuất này đang được định hình lại bởi động lực địa chính trị, dư chấn Covid-19 và sự xuất hiện những công nghệ đột phá.

Thuế quan Hoa Kỳ, căng thẳng thương mại Mỹ – Trung, căng thẳng thương mại EU – Trung Quốc, cùng nhiều căng thẳng khác, đã gây áp lực lên không ít mạng lưới sản xuất xuyên biên giới. Ngay khi kinh tế toàn cầu bắt đầu phục hồi sau Covid-19, sự phân mảnh kinh tế đã xuất hiện, làm lu mờ triển vọng tăng trưởng và thương mại, đặc biệt giữa các nền kinh tế phát triển với đang phát triển.

Câu hỏi đặt ra hiện nay: Mô hình tăng trưởng do GVC thúc đẩy ở châu Á, có thể thích ứng và phát triển trong kỷ nguyên mới không? Kỷ nguyên mới tức cơ hội song hành với căng thẳng địa chính trị, thương mại xáo trộn, công nghệ mới xuất hiện và biến đổi khí hậu ngày càng sâu sắc.

Theo một số chuyên gia, câu trả lời là có, nếu châu Á linh động và phản ứng nhanh nhẹn.

Khi căng thẳng Mỹ – Trung tăng nhiệt, ngày càng có nhiều công ty điều chỉnh hoạt động sản xuất. Chuyển bớt khỏi Trung Quốc là xu hướng đầu tiên. Ấn Độ cùng với ASEAN đang nổi lên như điểm đến thay thế.

Trong thập kỷ qua, nhiều nước ASEAN đầu tư vào cơ sở hạ tầng và nền tảng kỹ thuật số, dọn đường cho xu thế như thương mại điện tử và logistics thông minh.

Chất lượng lao động cũng được quan tâm với nhiều chương trình đào tạo. Kết quả là Việt Nam và Indonesia thu hút đáng kể đầu tư sản xuất linh kiện điện tử, pin và xe điện. Malaysia và Thái Lan thu hút đầu tư xây dựng trung tâm dữ liệu, sản xuất chất bán dẫn và ô tô. Philippines mở rộng thế mạnh về dịch vụ kỹ thuật số, đặc biệt là gia công quy trình kinh doanh. Singapore thì phát triển công nghệ số hiện đại và logistics tự động.

ASEAN không chỉ củng cố chuỗi giá trị hiện có, còn đặt nền móng cho chuỗi giá trị toàn cầu thế hệ tiếp theo.

Covid-19 và căng thẳng thuế quan gần đây, đã bộc lộ những điểm yếu của nhiều chuỗi giá trị. Sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng và hậu cần, khiến nhiều chính phủ nhấn mạnh đến đa dạng hóa, củng cố khả năng phục hồi và củng cố an ninh quốc gia, đồng thời chấp nhận một mức độ dư thừa hàng hóa nhất định như sự đánh đổi cần thiết.

Với châu Á, chìa khóa nằm ở cân bằng giữa hiệu quả và linh hoạt. Những nền kinh tế thích ứng nhanh chóng, xây dựng khả năng phục hồi và có mạng lưới đa dạng, sẽ dễ hơn trong việc chống chọi với cú sốc cũng như duy trì khả năng cạnh tranh.

Trong bối cảnh công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển nhanh chóng, mức độ số hóa cũng là yếu tố quyết định sự linh hoạt của nền kinh tế. Nhiều quốc gia châu Á đang đầu tư vào hạ tầng số, ứng dụng AI và xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Nền kinh tế áp dụng sâu AI, tự động hóa và robot, thường tạo ra năng suất và hiệu quả cao hơn, trong bối cảnh chi phí bị đội, thị trường lao động khan hiếm và già hóa dân số.

Blockchain giúp cải thiện hơn nữa các chuỗi giá trị toàn cầu, thông qua truy xuất nguồn gốc sản phẩm và đơn giản hóa việc tuân thủ quy tắc xuất xứ. Trong lĩnh vực tài chính, quan hệ giữa fintech và ngân hàng đang giảm bớt sử dụng tiền mặt, nhưng không ảnh hưởng đến khả năng thanh khoản của người mua.

Tái cấu trúc GVC ngày nay, phần nào giống thay đổi sau hiệp định Plaza năm 1985, khi Nhật Bản chuyển một phần chuỗi cung ứng ô tô và điện tử sang ASEAN để giảm chi phí, nhằm ứng phó sự tăng giá quá mạnh của đồng yên. Một lần nữa các công ty lại muốn tăng hiệu quả chi phí, bằng cách chuyển bớt sản xuất từ thị trường chịu thuế cao như Trung Quốc, sang ASEAN hoặc nơi khác để duy trì thế cạnh tranh.

Châu Á bây giờ đã giàu hơn, không chỉ là công xưởng còn là thị trường tiêu thụ. Tầng lớp trung lưu phát triển nhanh, biến nơi đây thành địa điểm quan trọng hàng đầu trong thương mại toàn cầu.

Châu Á đang tăng cường liên kết không chỉ khu vực, còn liên khu vực. Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện khu vực (RCEP) và Đối tác Toàn diện Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), cùng hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) với Nam Á, Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latinh, là dẫn chứng cụ thể. Sản xuất chất bán dẫn, xe điện đến thiết bị điện tử thông minh, châu Á đang ngày càng đóng vai trò lớn trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Dẫu vậy, để duy trì vị thế, châu Á cần:

+ Tăng cường hội nhập khu vực và mở cửa toàn cầu. Xây dựng mạng lưới chuỗi cung ứng vững mạnh ngay trong khu vực, song song với kích thích nhu cầu nội khối, bằng cách loại bỏ dần hạn chế thương mại xuyên biên giới với hàng hóa lẫn dịch vụ.

+ Đầu tư vào cơ sở hạ tầng và nguồn nhân lực. Ưu tiên cho hạ tầng công nghệ cao, phục vụ sản xuất.

+ Phát triển cụm ngành theo hướng chuyên môn hóa. Ví dụ cụm sản xuất xe điện ở Indonesia và Thái Lan; cụm sản xuất chất bán dẫn ở Malaysia và Việt Nam; hay cụm dịch vụ số ở Philippines.

Nhiều ý kiến cho rằng, các chuỗi giá trị toàn cầu ở châu Á không biến mất, chúng chỉ đang tái cấu trúc. Thế giới đã bước vào giai đoạn mới, phân mảnh hơn nhưng cũng số hóa và năng động hơn. Với châu Á, điều này vừa là thách thức vừa mang đến cơ hội tăng trưởng. Tương lai của khu vực phụ thuộc vào sự mở cửa, đổi mới công nghệ và chủ động thích ứng với thay đổi địa chính trị bao gồm cả chủ nghĩa bảo hộ.

(Biên dịch: NVP)