Việt Nam cần 9 tỷ USD cho ngành điện để chuyển đổi xe điện vào 2030

Việt Nam bao gồm TP.HCM đã hoạch định lộ trình chuyển đổi xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch sang xe điện, năng lượng xanh. Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM cũng sẽ hoàn thiện và trình đề án chuyển đổi xe hai bánh từ xăng sang điện cho toàn bộ tài xế xe công nghệ và giao hàng trong tháng 9.2025.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và Môi trường, cho rằng, TP.HCM đang đi đúng hướng khi tập trung chuyển đổi 400.000 xe giao hàng. Đây là lực lượng di chuyển nhiều nhất. Việc chuyển đổi này giúp họ tiết kiệm chi phí nhiều so với xe xăng.

Tuy nhiên, theo ông, không khả thi nếu thành phố bất ngờ buộc chuyển đổi tất cả 20 triệu xe xăng sang xe điện cùng một lúc. Thông thường người dân dùng xe máy để di chuyển từ ngoại thành vào trung tâm làm việc. Nhiều người phải làm 10-20 năm mới mua được 1 chiếc xe xăng với giá 30-60 triệu. Nếu làm một phép tính, một chiếc xe xăng có giá 30 triệu đồng thì “chúng ta đang thay thế một lượng tài sản lớn trị giá 600 ngàn tỷ,” ông Thọ ước lượng.

Vì vậy, thay thế một tài sản như trên có thể gây lãng phí cho xã hội. Thành phố nên áp dụng cơ chế thích hợp để khuyến khích người dân tự nguyện chuyển đổi. Ngoài ra, đại diện của Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và Môi trường khuyến nghị thành phố nên bắt đầu kiểm soát, chuyển đổi xanh từ giao thông công cộng, xe công vụ. Theo ông, hiện nay trên thế giới không có thành phố nào mà trung bình cứ 1–2 người lại sử dụng một xe để di chuyển.

“Nhiều người phải làm 10-20 năm mới mua được 1 chiếc xe xăng với giá 30-60 triệu. Nếu làm một phép tính, một chiếc xe xăng có giá 30 triệu đồng thì chúng ta đang thay thế một lượng tài sản lớn trị giá 600 ngàn tỷ,” ông Thọ ước lượng.”

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, phó viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và Môi trường

Trong khi đó, TS Phạm Viết Thuận, viện trưởng Viện kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, cho rằng, nếu định hướng xanh hóa môi trường thì nên thực hiện đề án chuyển đổi trên. Tuy nhiên, một vấn đề khác cũng nên được xem xét: khoảng 46% sản lượng điện của Việt Nam được sản xuất từ nguồn than đá.

Theo ông, lượng điện tiêu thụ của một chiếc xe máy điện là 1 kWh, trong khi lượng tiêu thụ điện của 1 xe ô tô điện là 11 kWh. Để đáp ứng lượng điện cho việc chuyển đổi xe xăng sang xe điện, cần tới 3.600Mw phụ tải, sinh ra một sản lượng điện được sản xuất từ việc đốt than đá.

“Tôi thấy vấn đề này mẫu thuẫn. Chúng ta nên tính đến các yếu tố hỗ trợ khác. Ngoài ra, tôi chưa nói đến tác động là kinh tế, xã hội sẽ giảm xuống bao nhiêu,” ông Thuận nói thêm.

Trong khi đó, báo cáo của Ngân hàng Thế giới đề xuất lộ trình chuyển đổi sang xe điện ở Việt Nam chỉ ra nhu cầu sạc xe điện sẽ chưa tạo áp lực lớn lên ngành điện Việt Nam, nhưng sẽ tăng mạnh sau đó. Đến năm 2035, để đáp ứng nhu cầu sạc, ngành điện cần tăng sản lượng thêm 5% và nâng công suất mạng lưới thêm 4%.

Đến năm 2050, con số này sẽ lần lượt là 30% và 15% nếu muốn đạt được mục tiêu phát triển xe điện. Để đáp ứng những nhu cầu trên, ngoài vốn thực hiện Quy hoạch điện VIII, Việt Nam cần đầu tư thêm cho ngành điện: 9 tỷ USD đến năm 2030 và 14 tỷ USD mỗi năm trong giai đoạn 2031-2050.

Theo ông Thuận, cần thực hiện việc giảm xe xăng theo lộ trình. Tuy nhiên, lộ trình này còn phụ thuộc vào tài chính của quốc gia và cá nhân sử dụng xe. Chính sách cần phải hài hòa với lợi ích xã hội. Nếu không có sự hài hòa, người dân sẽ phản ứng. Ngoài ra, phân vùng cũng nên được chú ý trong quá trình triển khai.

Báo cáo thị trường xe máy điện ở Việt Nam từ công ty nghiên cứu InsightAsia chỉ ra hầu hết trong những người được khảo sát đều nói rằng giá mua ban đầu cao là rào cản lớn trong việc chuyển đổi sang xe điện. Giá 1 chiếc xe điện dao động từ 15- 65 triệu đồng. Ngoài ra, hạ tầng sạc xe hạn chế cũng là một trong vấn đề người khảo sát lo ngại khi chuyển đổi qua xe điện.

Ông Bùi Hòa An, phó giám đốc Sở Xây dựng TP.HCM, thông tin thành phố nỗ lực chuẩn bị về hạ tầng sạc, giao thông tĩnh để phục vụ mục tiêu nói trên. Tính đến hiện tại, thành phố mới thực hiện được 19% trong quy hoạch cũ TP.HCM có 160 héc ta giao thông tĩnh, bao gồm bãi đậu xe, bãi xe chung cư…. Hiện các đơn vị đang thống kê lại để đưa ra điều chỉnh phù hợp, đặt mục tiêu thành phố sẽ phủ sạc ở nhà trọ, chung cư, siêu thị…

Theo báo cáo trên của Ngân hàng Thế giới, đến năm 2030, 50% xe ở đô thị và toàn bộ xe buýt, taxi sẽ chạy điện. Mục tiêu đến 2050 là chuyển đổi hoàn toàn các phương tiện giao thông đường bộ sang chạy bằng điện hoặc năng lượng xanh. Quá trình chuyển đổi này sẽ giảm 5,3 triệu tấn phát thải CO₂  (tương đương 8% chỉ tiêu giảm phát thải của Việt Nam) vào năm 2030 và 226 triệu tấn (tương đương 60% chỉ tiêu) vào năm 2050.

Riêng về xe hai bánh, để thúc đẩy quá trình chuyển đổi, cần triển khai nhiều chính sách như hỗ trợ tài chính cho người tiêu dùng, hoàn thiện tiêu chuẩn an toàn và quy trình kiểm định, khuyến khích sản xuất xe máy điện có công suất lớn và phạm vi hoạt động rộng, đồng thời từng bước hạn chế xe máy xăng. Với những giải pháp này, thị phần xe hai bánh điện có thể tăng từ 12% trong năm 2024 lên 75% vào năm 2035.