Nông dân Thái Lan hoài niệm giai đoạn huy hoàng dưới thời cựu Thủ tướng Thaksin

Sau khi ông Thaksin bị quân đội đảo chính năm 2006, hàng trăm ngôi làng “áo đỏ” tại các tỉnh như Khon Kaen và Udon Thani đã đổ về Bangkok biểu tình rầm rộ.

Mới đây ngày 9.9, ông Thaksin 76 tuổi bị tòa án tuyên bố 1 năm tù. Trước đó con gái ông là Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra cũng bị tòa án phế truất vì đoạn băng ghi âm với cựu Thủ tướng Hunsen của Campuchia bị rò rỉ. Tất cả đang khiến uy tín Pheu Thái sụt giảm ngay cả với cử tri trung thành.

Ông Surat Kaephuang, chủ tiệm tạp hóa 62 tuổi ở Khon Kaen nói: “Tôi không muốn bỏ phiếu cho Pheu Thai nữa. Tôi coi ông Thaksin là 1 phần của giới cầm quyền, vì tất cả thỏa thuận với phe bảo thủ. Giờ đây, ông ấy là 1 phần của vấn đề.”

Là người ủng hộ chính sách chăm sóc sức khỏe toàn dân, nhà ở giá rẻ và xóa đói giảm nghèo, ông Thaksin nhận được sự ủng hộ vững chắc của những người nông dân bị lãng quên, do đó giành chiến thắng vang dội năm 2001.

Tuy nhiên giai đoạn của ông, xã hội Thái Lan cũng chia rẽ sâu sắc, giữa 1 bên là dân túy, 1 bên là quân đội và bảo hoàng ủng hộ nhà vua. Sự giằng co này kéo dài tới tận ngày nay.

Sau giai đoạn ngắn tăng trưởng ổn định, từ lúc bị đảo chính, cuộc sống của cựu Thủ tướng Thaksin cũng thăng trầm như nền kinh tế Thái Lan.

Ông Susannah Patton, chuyên gia về Đông Nam Á tại viện Lowy nhận xét: “Trong hàng chục năm, Thái Lan không thể tập trung vào thách thức lớn phải đối mặt, như nhu cầu cải cách kinh tế, xây dựng hệ thống chính trị ổn định hay thể hiện quyền lực trong khu vực. Trước đây điều này không xảy ra, vì họ có chính phủ với thẩm quyền mạnh mẽ. Ngay cả hiện tại, họ đang có chính phủ thiểu số rất thực dụng và tập trung vào ưu tiên ngắn hạn.”

Từ khi bị lật đổ năm 2006, Thủ tướng Thaksin đi lưu vong, chỉ trở lại sau chiến thắng của đảng Pheu Thai năm 2023. Thời gian lưu vong, em gái ông là bà Yingluck Shinawatra cũng được bầu làm Thủ tướng, sau đó bị đảo chính năm 2014.

Giáo sư Thitinan Pongsudhirak từ đại học Chulalongkorn chia sẻ: “Làm sao tương lai được đảm bảo khi chính phủ không ổn định, không liên tục, hay bị can thiệp và gián đoạn? Nền kinh tế khó phát triển vì các chính phủ không thể đưa ra tầm nhìn dài hạn.”

Sau nhiều năm kinh tế ảm đạm, giờ đây Thái Lan còn đối mặt với tình trạng già hóa dân số, nợ hộ gia đình và cạnh tranh gay gắt từ nước láng giềng như Việt Nam.

Năm 2024, GDP xứ chùa vàng tăng 2,4%. Ngân hàng Thế giới dự đoán năm 2025 chỉ còn 1,8%. Lý do là nhu cầu bên ngoài chậm lại và thuế quan Hoa Kỳ.

Bà Trinh Nguyen, chuyên gia kinh tế tại Natixis nói: “Do thu nhập không tăng, người dân phải gánh nợ, đặc biệt là ở nông thôn. Thái Lan đang trong tình trạng nợ hộ gia đình ngày càng lớn và dân số già hóa.”

Theo Ngân hàng Thương mại Siam (SCB), tăng trưởng GDP của Thái Lan năm 2025 khoảng 1,8%, thấp hơn nhiều mức trung bình 5,4% trong giai đoạn 2000 – 2006 và 3,1% giai đoạn 2012 – 2018. SCB xếp Thái Lan ở hạng 162/189 nền kinh tế có sự phục hồi sau Covid-19 ấn tượng nhất.

SCB cảnh báo kinh tế Thái Lan có nguy cơ trì trệ kiểu Nhật Bản đến năm 2050. Giai đoạn 1990 đến nay ở xứ hoa anh đào, thường được gọi là “thập kỷ mất mát”.

Tại Khon Kaen và Udon Thani, những lời than phiền của người dân địa phương là kiếm sống bây giờ khó hơn nhiều giai đoạn ông Thaksin cầm quyền. Chi phí sinh hoạt và trồng trọt tăng mạnh, nhưng tiền lương và giá cả nông sản không tăng bao nhiêu.

Ông Arunee Duangphrom, một nhà hoạt động vì quyền lợi của người lao động tại Khon Kaen nói: “Nông dân ở đây vẫn nghèo vì chi phí làm nông nghiệp cao, như phân bón, thuốc trừ sâu và thuê người thu hoạch.”

Anh Surat, chủ 1 cửa hàng tiện lợi ở Khon Kaen than thở: “Việc kinh doanh đang chậm lại, do người dân thắt lưng buộc bụng. Cách đây 20 – 30 năm, kiếm tiền dễ hơn nhiều. Giờ đây người nghèo bị bỏ lại phía sau, không đủ tiền trang trải cuộc sống.”

Anh Wiroj Saraban, chủ một cửa hàng sửa chữa đồ điện tử ở Khon Kaen cho biết, nhiều khách đã bỏ lại tivi hoặc radio, do không có tiền thanh toán.

Theo anh Wiroj, gia đình ông Thaksin vẫn nhận được sự ủng hộ trong cộng đồng, nhờ áp dụng chính sách chăm sóc sức khỏe toàn dân vào năm 2002, làm giảm đáng kể chi phí khám chữa bệnh. Nhiều ngôi nhà trong làng cũng được xây, nhờ chương trình cho người thu nhập thấp dưới thời ông Thaksin năm 2004. Do đó dù ông có thời gian đi lưu vong, người dân vẫn trung thành.

Tuy nhiên gần đây, dân làng thất vọng trước cảnh kinh tế trì trệ, lời hứa suông và chính sách lấy Bangkok làm trung tâm.

Một nông dân tên Dee ở tỉnh Udon Thani nói: “Tôi đã bỏ phiếu cho đảng Pheu Thai để họ làm việc vì người dân, nhưng khi nắm quyền, họ không còn quan tâm các vấn đề như trước nữa.”

Nan giải khác là tình trạng nghiện ngập, do thanh niên trong làng không có việc làm. Vì vậy, người dân thất vọng khi đảng Pheu Thai liên minh với đảng Bhumjaithai ủng hộ tự do hóa cần sa vào năm 2023.

Theo anh Wiroj, bầu cử sắp tới người dân có thể chọn đảng Nhân Dân, sau khi nhóm chính trị này đạt được nhiều bước tiến.

Đảng Nhân Dân là phiên bản sau của đảng Tiến Lên (Move Forward), giành được nhiều ghế nhất trong cuộc tuyển cử năm 2023. Tuy nhiên sau đó bị Tòa án Hiến pháp ra lệnh giải tán vì tội khi quân.

Theo giáo sư Thitinan, tòa án hạ bệ Thủ tướng Paetongtarn Shinawatra đầu tháng 9 vừa qua cho thấy, sự can thiệp vẫn thường xuyên. Phe bảo thủ và bảo hoàng đứng sau không dễ từ bỏ quyền lực, bất chấp cái giá mà nền kinh tế và xã hội Thái Lan phải trả.

(Biên dịch: NVP)