Chuỗi cung ứng toàn cầu thời Trump 2.0 và ưu tiên của Việt Nam

Tổng thống đắc cử Donald Trump đang được rất nhiều nhà phân tích xem xét các khía cạnh khác nhau để dự đoán những bước đi tiếp theo trong nhiệm kỳ mới.

Trump 1.0

Năm 2018, chính quyền của ông Trump khởi đầu chiến tranh thương mại Mỹ–Trung với việc áp dụng mức thuế 25% trị giá 34 tỉ đô la Mỹ lên hàng hóa từ Trung Quốc, bao gồm nhiều sản phẩm công nghệ như thiết bị viễn thông, điện thoại di động và các linh kiện điện tử. Thuế nhập khẩu sau đó được áp dụng cho hàng ngàn sản phẩm khác do Trung Quốc sản xuất. Theo South China Morning Post, tổng giá trị hàng hóa từ Trung Quốc bị áp thuế vào cuối nhiệm kỳ lên tới 550 tỉ đô la Mỹ, trong khi đó tổng giá trị hàng hoá từ Mỹ bị áp thuế là 185 tỉ.

Các doanh nghiệp Mỹ, đặc biệt là trong ngành tiêu dùng, ô tô và công nghệ lần đầu tiên trong nhiều năm phải đối mặt với chi phí cao hơn vì phụ thuộc vào nguyên liệu và linh kiện sản xuất từ Trung Quốc. Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra một cú hích mạnh mẽ cho ngành công nghiệp công nghệ Mỹ trong việc tìm kiếm các nguồn cung cấp thay thế, đầu tư mạnh vào phát triển công nghệ viễn thông trong nước, đồng thời đẩy nhanh tiến trình phát triển mạng 5G.

Ông Trump cũng gây nhiều ngạc nhiên khi rút Mỹ khỏi Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) ngay khi mới nhậm chức năm 2017. Điều này khiến cho doanh nghiệp Mỹ không còn được hưởng lợi từ những ưu đãi thương mại như giảm thuế quan và điều kiện tiếp cận thị trường ưu đãi tại các quốc gia trong TPP.

TÁC ĐỘNG

Các chính sách trong thời Trump 1.0 góp phần đa dạng hóa chuỗi cung ứng, gây sức ép đối với các tập đoàn trong việc chuyển hướng đầu tư và dịch chuyển sản xuất. Có thể kể đến việc Apple chuyển một số dây chuyền sản xuất iPhone sang Ấn Độ và Việt Nam, H&M tăng cường sản lượng sản xuất tại Campuchia. Mặt khác, năm 2019, Tesla xây dựng nhà máy Gigafactory tại Thượng Hải để tránh thuế quan áp dụng với ô tô bị ảnh hưởng bởi chiến tranh thương mại Mỹ–Trung (Trung Quốc áp thuế nhập khẩu 40% với xe Tesla so với 15% cho các loại xe nhập khẩu khác). Năm 2018, 70% các công ty Hoa Kỳ hoạt động ở miền Nam Trung Quốc cân nhắc hoãn đầu tư thêm và chuyển một phần hoặc toàn bộ hoạt động sản xuất sang các quốc gia khác.

Tác động lớn thứ hai có thể kể đến là FDI: nhiều công ty đa quốc gia Mỹ rút khỏi Trung Quốc và đầu tư vào Đông Nam Á, dẫn đến tổng FDI đạt mức kỷ lục trong năm 2018 với 155 tỉ đô la Mỹ, tăng 3% so với năm trước đó, điển hình Singapore, Indonesia, Việt Nam, Thái Lan có mức tăng khá cao.

Tác động lớn thứ ba là chi phí sản xuất, giá cước vận chuyển tăng cao, lợi nhuận giảm. Năm 2018, giá cước vận tải container đường biển đã tăng hơn 70%. Năm 2018, thuế thép và nhôm do chính quyền ông Trump áp đặt đã khiến Ford mất khoảng một tỉ đô la Mỹ lợi nhuận. Năm 2018, Caterpillar báo cáo mức thuế đối với nhôm và thép nhập khẩu làm tăng thêm khoảng 100–200 triệu đô chi phí vật liệu. Chiến tranh thương mại Mỹ–Trung đã làm giảm vốn hóa thị trường của các công ty niêm yết tại Mỹ xuống 1,7 ngàn tỉ đô vào cuối năm 2020 (theo đánh giá của New York Fed).

Ông Trump và các cố vấn khẳng định thuế nhập khẩu là cách tăng thu ngân sách liên bang. Dù vậy, ai phải chịu mức tăng giá sản phẩm do thuế vẫn còn là câu hỏi khó trả lời. Ông Trump cũng muốn các hãng sản xuất nước ngoài mở nhà máy tại Mỹ. Nhưng các thay đổi sẽ phải mất nhiều năm, không thể “ngay lập tức” vì quyết định này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chuỗi cung ứng, chi phí vận chuyển, nguồn lao động và chính sách quản lý. Bên cạnh đó, một số doanh nghiệp có kế hoạch chuyển địa điểm sản xuất vì thuế nhập khẩu, nhưng chưa chắc có lợi cho Mỹ. Ví dụ, hãng giày Steve Madden nói rằng nếu ông Trump áp thuế lên hàng từ Trung Quốc, họ sẽ chuyển sản xuất sang các nước như Campuchia hay Việt Nam.

TRUMP 2.0

Chắc hiếm ai thích thuế nhập khẩu như ông Donald Trump. Ông không ngần ngại bày tỏ “tariff” (thuế nhập khẩu) là từ đẹp nhất trong từ điển. Vài tháng qua, ông dọa áp thuế 10% với toàn bộ hàng hóa vào Mỹ. Với một số nước, mức thuế sẽ cao hơn rất nhiều, như 60–100% với Trung Quốc, 25% với Mexico và Canada, hay 100% với các nước BRICS (các nền kinh tế đang phát triển bao gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi).

Theo Tax Foundation, trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, thuế nhập khẩu giúp ngân sách Mỹ có thêm 80 tỉ đô la Mỹ. Nếu ông Trump áp thuế nhập khẩu 10% với toàn bộ hàng vào Mỹ trong nhiệm kỳ thứ hai, ngân sách liên bang sẽ có thêm 2.000 tỉ đô giai đoạn 2025–2034. Theo Goldman Sachs, thuế áp lên Mexico, Canada và Trung Quốc sẽ tạo thêm 300 tỉ đô mỗi năm. Hiện tại, khoảng 43% hàng nhập khẩu vào Mỹ đến từ ba nước này.

Tuy nhiên, giới chuyên gia nhìn nhận nguồn thu này chủ yếu do doanh nghiệp và người tiêu dùng Mỹ trang trải. Một nghiên cứu gần đây của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson cho thấy thuế nhập khẩu của ông Trump sẽ khiến mỗi gia đình Mỹ tốn thêm 2.600 đô la Mỹ mỗi năm. Do đó, một số nhà phân tích cho rằng ông Trump chưa chắc sẽ áp thuế mạnh tay như dự đoán.

Thực thi các biện pháp bảo vệ đối với ngành công nghệ, ông Trump có thể tiếp tục áp dụng các chính sách hạn chế đối với các công ty công nghệ Trung Quốc như Huawei, ZTE và các công ty khác. Ông Trump cũng có thể tiếp tục tái đàm phán hoặc rút khỏi các hiệp định thương mại quốc tế mà ông cho là không có lợi cho Mỹ. Ngoài ra, khi ông Trump tập trung vào việc ký kết các hiệp định thương mại song phương thay vì tham gia các hiệp định đa phương (như TPP hay WTO), các quốc gia và công ty sẽ phải làm việc theo các điều kiện và yêu cầu riêng biệt của từng thỏa thuận.

VIỆT NAM

l Quan điểm phổ biến đầu tiên, Việt Nam được xem là hưởng lợi từ các chính sách của nhiệm kỳ đầu tiên của ông Donald Trump. Có vị trí địa lý gần Trung Quốc, Việt Nam với các chính sách ưu đãi đầu tư, môi trường kinh doanh cải thiện đã trở thành điểm thu hút FDI. Nhiều tập đoàn lớn như Samsung, Apple, Google, LG, Foxconn lựa chọn đầu tư vào Việt Nam. Xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ năm 2019 (61,4 tỉ đô la Mỹ) tăng 29,3% so với năm 2018 (47,5 tỉ đô). Việt Nam được xem là trung tâm sản xuất thay thế nhờ tham gia FTA với nhiều quốc gia.

l Quan điểm thứ hai, GDP của Việt Nam có thể giảm do nhiều lý do khác nhau. Việc áp đặt các mức thuế quan mạnh mẽ, bao gồm thuế 60% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và thuế 10–20% đối với tất cả hàng nhập khẩu sẽ làm cho hàng hóa nhập khẩu trở nên đắt đỏ hơn, có khả năng làm giảm nhu cầu tiêu dùng của Mỹ. Không chỉ vậy, những mặt hàng Việt Nam đang được nhập khẩu vào Mỹ như gỗ, thủy sản, dệt may, thép, tôn mạ… hầu hết đều chưa bị áp thuế chống bán phá giá. Do đó, nếu cả thuế nhập khẩu và thuế chống bán phá giá đồng loạt tăng có thể triệt tiêu những lợi ích dự kiến. Thặng dư thương mại lớn của Việt Nam với Mỹ khoảng 100 tỉ đô la Mỹ, lớn thứ ba sau Trung Quốc và Mexico, cũng có thể trở thành vấn đề. Economist Intelligence Unit nhìn nhận Việt Nam nằm trong tốp 10 các quốc gia dự kiến chịu ảnh hưởng đáng kể trong nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump.

l Quan điểm thứ ba, hài hòa hơn, cho rằng Việt Nam sẽ vẫn duy trì được đà phát triển ổn định. Nhiều ý kiến nói rằng mối đe dọa về thuế quan chủ yếu đang bị phóng đại. Con số thuế suất cao có thể chỉ là một quân bài mặc cả trong các cuộc đàm phán với Trung Quốc. Đội ngũ cố vấn kinh tế hoàn toàn hiểu rõ các hậu quả tiêu cực của việc áp thuế quá nặng lên hàng hóa nhập khẩu vào Mỹ.

Đối với bất cứ quan điểm nào, một số giải pháp ưu tiên Việt Nam có thể thực hiện trong chuyển động của chuỗi cung ứng toàn cầu bao gồm tăng cường vai trò thay thế Trung Quốc trong chuỗi cung ứng; thu hút FDI từ các công ty rút khỏi Trung Quốc; tăng cường đàm phán và tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA), trở thành lựa chọn đầu tư cho nhiều tập đoàn lớn; tăng cường đàm phán các thỏa thuận thương mại song phương với Mỹ; nâng cao năng lực sản xuất nội địa, giảm bớt sự phụ thuộc vào nguyên liệu và linh kiện nhập khẩu, đặc biệt là từ Trung Quốc.

Việt Nam có thể sản xuất những mặt hàng mà người Mỹ muốn mua với chi phí rẻ hơn sản xuất tại Mỹ. Ông Trump cũng sẽ không thích mua hàng từ Trung Quốc. Việt Nam với chính sách “ngoại giao cây tre” cũng sẽ uyển chuyển và linh hoạt trong quan hệ thương mại với các nước lớn, ví dụ nhập khẩu nhiều hơn các hàng hóa và dịch vụ từ Hoa Kỳ. Ông Donald Trump cũng là tổng thống Mỹ đầu tiên đã thăm Việt Nam hai lần và nhắc đến hình tượng Hai Bà Trưng, liên hệ giữa tinh thần độc lập, tự do của Mỹ và lịch sử Việt Nam. Giới chuyên gia cho rằng hoàn toàn có thể tin tưởng quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam–Hoa Kỳ sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong tương lai, bên cạnh những vấn đề Việt Nam cần lưu ý về cán cân thương mại song phương. Việt Nam đang rất nỗ lực cải thiện môi trường kinh doanh, hạ tầng công nghệ và nguồn nhân lực. Chúng ta cũng có thể kỳ vọng cộng đồng doanh nghiệp trong nước trong việc đẩy mạnh đa dạng hóa chuỗi cung ứng, tăng cường năng lực sản xuất nội địa sẽ giúp thích ứng được bối cảnh thương mại mới và đối phó với những thay đổi, những thách thức trong cục diện toàn cầu nhiều biến động về kinh tế và xung đột như hiện nay.

*Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số 137, tháng 12.2024.