Ông trùm xây dựng, khai khoáng Philippines đối mặt bài toán bê tông

 Báo cáo thường niên năm 2024 của DMCI Holdings ở Philippines có bìa thiết kế bằng công nghệ AI ấn tượng, khắc họa chồng bê tông màu xám, sắp xếp hình học giống công trường xây dựng. DMCI nói hình ảnh này thể hiện “nền tảng vững chắc và sức mạnh bền bỉ” cũng như “tầm nhìn dài hạn”. Không những vậy, hình ảnh này còn là lời khẳng định cho thách thức mới mà chủ tịch kiêm CEO Isidro Consunji tự mình đảm nhận.

DMCI có giá trị khoảng 1,8 tỷ USD, tháng 12 năm ngoái đã hoàn tất thương vụ mua lại công ty xi măng Cemex của Mexico tại Philippines với giá 660 triệu USD. Cemex đang thua lỗ nặng nề, quyết định rút khỏi Philippines sau hơn một phần tư thế kỷ. Điều này mở đường cho DMCI tiến vào lĩnh vực mà họ đã để mắt trong nhiều năm qua.

Với CEO Consunji, xi măng là mảnh ghép còn thiếu trong danh mục tài sản cơ sở hạ tầng của DMCI, ngoài mảng truyền thống như xây dựng, khai thác mỏ, năng lượng, cung cấp nước và bất động sản. Vị tỷ phú 76 tuổi có thành tích đáng nể trong việc vực dậy các doanh nghiệp gặp khó khăn. Với tâm thái tự tin, ông nói tại trụ sở chính của DMCI nằm khiêm tốn bên ngoài rìa khu thương mại Makati: “Chúng tôi hy vọng sẽ xoay chuyển tình thế trong hai – ba năm tới.”

Cemex là một trong năm hãng xuất xi măng hàng đầu Philippines, có hai nhà máy với công suất 7,2 triệu tấn mỗi năm. (Công suất này mới được mở rộng từ 5,7 triệu tấn trước đó). Cemex phải cạnh tranh với những đối thủ có tiềm lực tài chính mạnh như Holcim Philippines, Eagle Cement, một công ty con của San Miguel thuộc sở hữu của tỷ phú Ramon Ang, hay Republic Cement thuộc sở hữu của gia đình giàu có Aboitiz.

Từ ba năm trước, doanh số sụt giảm và giá năng lượng tăng cao khiến Cemex rơi vào thua lỗ. Xu hướng này vẫn tiếp tục. Quý 1.2025, Cemex lỗ ròng 14,74 triệu USD. CEO Consunji muốn nâng cao hiệu quả hoạt động của đơn vị, tiến tới có lãi bằng cách tận dụng sức mạnh tổng hợp toàn tập đoàn. Ví dụ với tư cách là 1 phần của DMCI, Cemex có thể mua than và điện từ DMCI với giá tốt hơn. Đổi lại, DMCI mua xi măng của Cemex cho dự án nhà và cơ sở hạ tầng.

Phát biểu về viễn cảnh tích cực của mình, CEO Consunji chỉ ra lợi ích từ việc nâng cấp năng lực công ty, hiện đã được đổi tên thành Concreat Holdings Philippines. Đây là cách chơi chữ, kết hợp giữa họ của ông và chữ “create” nghĩa là kiến tạo. Cemex vừa bổ sung thêm một dây chuyền sản xuất, hoàn thành tháng 4.2025 dưới sự giám sát của DMCI. 

Việc mở rộng công suất của Concreat (Cemex) được nhận xét không đúng lúc, trong bối cảnh nguồn cung xi măng đang dư thừa. Hàng nhập khẩu giá rẻ tràn ngập thị trường. Theo Hiệp hội Nhà sản xuất Bê tông Philippines, các cơ sở trong nước hiện hoạt động trung bình chỉ hơn một nửa công suất. Nhiều nhà máy thậm chí phải đóng cửa. Ông John Gatmaytan, chủ tịch Luna Securities có trụ sở tại Manila nhận định: “Triển vọng ngành xi măng không mấy sáng sủa, chủ yếu do hàng giá rẻ từ Trung Quốc và Việt Nam.”

Tuy nhiên, CEO Consunji hướng tới tương lai và định vị Concreat ở tư thế đón đầu cơ hội. Theo DMCI, mức tiêu thụ xi măng bình quân đầu người ở Philippines là 304kg mỗi năm, chưa bằng một nửa Việt Nam. Ông kỳ vọng nhu cầu sẽ tăng nhờ chương trình “Xây dựng tốt hơn, nhiều hơn” (Build better more) của Chính phủ, hướng đến tăng chi tiêu cơ sở hạ tầng. Ví dụ tuyến tàu điện ngầm ở thủ đô Manila dài 33km ước tính trị giá 8,3 tỷ USD. Bộ Tài chính Philippines dự kiến, tổng chi tiêu công cho cơ sở hạ tầng năm 2028 sẽ tăng gấp đôi năm 2024, lên 34 tỷ USD.

Ông George Ching, giám đốc nghiên cứu của COL Financial chia sẻ: “DMCI là một trong những đơn vị hưởng lợi chính, từ kế hoạch tăng chi tiêu cơ sở hạ tầng của Chính phủ.” COL là công ty môi giới có trụ sở tại Manila, đã xếp hạng “mua” (buy) cho DMCI, nghĩa là còn rất nhiều tiềm năng phát triển. COL dự báo giá cổ phiếu của DMCI trong 12 tháng tới sẽ tăng lên 13,6 peso (0,23 USD), cao hơn 22% so với tháng 6.2025.

CEO Consunji cũng kỳ vọng lượng xi măng tiêu thụ sẽ tăng từ công ty bất động sản DMCI Homes. Công ty này cùng với một số doanh nghiệp khác, đang tìm cách giải bài toán thiếu nhà ở tại Philippines, nhất là ở tỉnh lẻ nơi điều kiện khó khăn hơn nhiều so với khu vực Manila. Theo dự đoán của Bộ Định cư và Phát triển Đô thị Philippines, tới năm 2028 cả nước sẽ thiếu 10 triệu căn nhà, tăng từ 6,5 triệu năm 2024.

Hai năm qua, DMCI chịu ảnh hưởng nặng bởi tính chu kỳ của hoạt động kinh doanh hàng hóa. Doanh thu lẫn lợi nhuận ròng đều giảm hai con số, chủ yếu bởi giá than, niken và điện đi xuống. Năm 2024, công ty báo cáo doanh thu giảm 17% và lợi nhuận ròng giảm 23%. Năm 2023 con số cũng giảm gần tương tự so với 2022.

CEO Consunji từng trải qua nhiều thăng trầm. Dẫu nhiều khó khăn, ông vẫn giữ vững vị thế là một trong những người giàu nhất nước, điều mà người cha quá cố đồng thời là sáng lập của DMCI đã đạt được khi còn sống. Người cha Consunji Senior gia nhập danh sách người giàu nhất Philippines năm 2007 với khối tài sản 210 triệu USD. Năm năm sau, ông trở thành tỷ phú và giữ danh hiệu đến khi qua đời năm 2017. Tài sản của ông được chia cho tám người con. Tất cả tài sản được ghi nhận khoảng 3,4 tỷ USD, đều khai báo dưới danh nghĩa người con trai cả Isidro Consunji, khiến ông này đứng vị trí số năm trong danh sách 50 tỷ phú giàu nhất Philippines năm 2024. 

CEO Consunji thừa nhận khi còn trẻ, ông không muốn nối nghiệp cha. Ông học kinh tế tại Đại học Ateneo De Manila danh tiếng cho nam sinh. Sau đó ông chuyển sang ngành kỹ thuật xây dựng tại Đại học Philippines, nơi người cha từng học. Lý do bởi có cơ hội giao lưu với nhiều cô gái. Ông nói: “Tôi chia sẻ ý định với cha. Cha không hỏi lý do tại sao, ông chỉ cảm thấy rất vui vì điều đó.”

Thời gian nghỉ giữa kỳ, chàng trai Consunji bắt đầu làm việc tại đội xe của DMCI, giám sát việc cho thuê xe tải và cần cẩu. Công việc của ông còn phải đi khắp khu phố Tàu và bãi phế liệu, để mua phụ tùng thay thế. Năm 1971, chàng kỹ sư xây dựng mới tốt nghiệp được cha mình cử đến Mindanao, một hòn đảo phương Nam, giúp khôi phục doanh nghiệp khai thác gỗ đang khó khăn. Ông mất hai năm để hoàn thành trọng trách. Ngày nay, gia đình ông sở hữu nhiều vườn sầu riêng trong khu vực thông qua Công ty Dacon Holdings.

Để chuẩn bị những trách nhiệm lớn hơn, chàng trai Consunji xin nghỉ phép hai năm đi học MBA tại Học viện Quản lý châu Á ở Manila, sau đó quay lại tiếp tục công việc. Ba năm sau, ông phát hiện ra mục tiêu thâu tóm đầu tiên, là một công ty khai thác gỗ đang khó khăn tài chính. Ông nắm quyền kiểm soát bằng cách mua lại cổ phần với chi phí tương đương các máy móc hạng nặng mà doanh nghiệp này sở hữu, sau đó nhờ một bạn cùng lớp ngày xưa giúp vực dậy. Được cha hỗ trợ, ông mua thêm hai công ty gỗ đang gặp khó khăn trước khi trở về Manila giúp quản lý lĩnh vực xây dựng của DMCI.

•  •  •

Năm 1995, khi DMCI Holdings chuẩn bị niêm yết, doanh nhân Consunji đã chứng minh được năng lực và tiếp nhận vai trò chủ tịch. Cùng với cha mình, ông giám sát việc bán 34% cổ phần trong một đợt IPO huy động được 59 triệu USD. Đa dạng hóa danh mục sản phẩm là ưu tiên hàng đầu, nên để huy động vốn, công ty tiếp tục phát hành thêm cổ phiếu thu về gần 40 triệu USD vào hai năm sau. Những đợt huy động vốn này được cho rất đúng thời điểm.

Khủng hoảng tài chính châu Á sau đó tạo cơ hội cho DMCI thâu tóm thêm doanh nghiệp đang khó khăn. DMCI mua 40% cổ phần nhà sản xuất than Semirara Mining đang trên bờ vực phá sản. Tên công ty này cũng là tên của một hòn đảo xa xôi thuộc tỉnh Antique, nơi có nhiều mỏ than hoạt động. Năm 2004, nhân kỷ niệm 50 năm thành lập DMCI, Semirara đã mang trên mình diện mạo mới. DMCI tăng cổ phần nắm giữ lên 95%. 

“GIÁ ĐIỆN SẼ TĂNG VỌT NẾU CHUYỂN HOÀN TOÀN SANG NĂNG LƯỢNG TÁI TẠO. CHÚNG TA VẪN CẦN NHIÊN LIỆU HÓA THẠCH.”

CEO Consunji nhớ lại: “Chúng tôi mất bảy năm để vực dậy Semirara. Chúng tôi liên tục học hỏi, thử nghiệm và sai lầm. Một cải cách đáng chú ý đã giúp tiết kiệm chi phí, là thay đổi thệ thống xúc than từ mỏ lên những dây chuyền vận chuyển.”

Quá trình tiêu thụ hàng hóa tăng vọt và nhu cầu xuất sang Trung Quốc, đã biến Semirara thành “con bò sữa” của DMCI. Hiện Semirara đưa ra thị trường 97% lượng than tiêu thụ nội địa. Năm 2024, dù giá giảm khiến lợi nhuận lao dốc, Semirara vẫn đóng góp hơn một nửa vào lợi nhuận ròng 320 triệu USD của DMCI.

Năm 2009, công ty mua lại một nhà máy điện than hoạt động không hiệu quả từ Chính phủ ở tỉnh Batangas với giá 362 triệu USD. Sau đó đổi tên thành Semirara Mining and Power. Lúc đó nhà máy điện có công suất 600MW nhưng bảo trì kém và hoạt động ít hiệu quả, chỉ sản xuất được 160MW. CEO Consunji tiến hành nâng cấp toàn diện, với chi phí 170 triệu USD trong 15 tháng, như lắp đặt turbine mới để tăng sản lượng điện, hiện đạt khoảng 540MW.

CEO Consunji tiết lộ: “Vận hành thì không khó khăn đến vậy. Vấn đề cần thay đổi là văn hóa. Người dân không có trách nhiệm về việc lãi lỗ của doanh nghiệp thuộc sở hữu nhà nước. Chúng tôi phải định hướng lại tư duy của họ. Cần kiếm tiền cho mọi hoạt động, phải tạo ra giá trị gia tăng.”

Nhiều năm qua, hoạt động khai thác mỏ và điện của Semirara đối mặt sự chỉ trích của những nhóm vận động hành lang, bởi tác động tiêu cực đến môi trường. Sau khi nhà máy điện Calaca mở rộng thêm 300MV vào năm 2016, các nhà hoạt động đã biểu tình phản đối tình trạng ô nhiễm trong khu vực. DMCI nói họ hiểu lo ngại về môi trường liên quan đến than đá, nên đã trồng 2,8 triệu cây xanh trên diện tích gần 700 héc ta xung quanh các mỏ than.

Thừa nhận nỗ lực của Chính phủ nhằm thúc đẩy năng lượng tái tạo, CEO Consunji lại không cho rằng nhu cầu điện truyền thống sẽ giảm trong thời gian tới. Ông nói: “Giá điện sẽ tăng vọt nếu chuyển hoàn toàn sang năng lượng tái tạo. Chúng ta vẫn cần nhiên liệu hóa thạch.”

Semicara đang khôi phục lại kế hoạch xây dựng một nhà máy điện than công suất 700MW trong khu phức hợp điện Calaca. Với vốn đầu tư 1,4 tỷ USD, dự kiến đây sẽ là nhà máy phát điện lớn nhất của DMCI. Dự án bị gác lại vào năm 2019 do thay đổi về quy định và sự chậm trễ trong việc xây dựng thêm công suất của công ty truyền tải điện nhà nước.

DMCI đã khởi động kế hoạch năm năm trị giá 4,95 tỷ USD đến 2027 liên quan tới hoạt động khai thác than, như tận dụng thêm mỏ mới kế bên mỏ đang hoạt động, để tăng sản lượng từ 16 triệu tấn lên 20 triệu tấn mỗi năm. Theo nghiên cứu mới nhất, dự kiến trữ lượng than của đảo Semirara sẽ cạn kiệt từ 12 đến 15 năm tới.

•  •  •

Trong khi đó triển vọng kinh doanh bất động sản của DMCI có phần u ám, bởi nguồn cung nhà ở đô thị nhiều quá mức. Theo công ty tư vấn bất động sản Colliers Philippines tại Manila, hiện có tới 70.000 căn hộ chung cư chưa bán được. CEO Consunji lạc quan rằng, hàng tồn 2.800 căn hộ của DMCI tại đô thị (tính đến tháng 3.2025) sẽ bán hết trong vòng 18 tháng, nhờ chương trình cho thuê sau đó mua lại (rent to own), giúp khách hàng dễ tiếp cận hơn. Ông nói: “Không ít đối tượng khách hàng có thể trả các khoản chia nhỏ theo từng tháng, nhưng nhiều hơn thì họ không đủ.”

Bảy dự án nhà ở sắp ra mắt của DMCI Homes có hơn 3.000 căn, chủ yếu nằm ngoài vùng đô thị Manila. Trong đó có Moriyama Nature Park, dự án nhà nghỉ dưỡng lấy cảm hứng từ suối nước nóng Nhật Bản, trải rộng trên khu đất 40 héc ta ở tỉnh Laguna, phía Nam thủ đô Manila và nổi tiếng với nhiều suối nước nóng.

Đặt cược vào nhu cầu phát triển bền vững dựa trên xe điện, DMCI đang xây dựng một nhà máy xử lý niken ngâm axit áp suất cao trị giá 1,5 tỷ USD, với công suất mỗi năm 60.000 tấn. Đối tác của DMCI trong dự án này là Nickel Asia, thuộc sở hữu của gia đình doanh nhân Zamora. CEO Consunji chia sẻ: “Hy vọng tình trạng dư thừa nguồn cung niken thô sẽ giảm, khi nhà máy đi vào hoạt động sau ba năm nữa.”

Ông cũng dự đoán lợi nhuận từ Maynilad Water Services sẽ tăng lên. Đây là liên doanh giữa DMCI với Metro Pacific Marubeni, chuyên cung cấp nước cho hơn 10 triệu người dân ở phía Tây Manila. Doanh nghiệp tiện ích này đã và đang không ngừng đóng góp vào lợi nhuận ròng của DMCI. Lợi nhuận ròng của Maynilad Water tăng gần 60% vào năm 2024, lên 56 triệu USD tương đương 17% toàn bộ DMCI, so với mức 9% của năm 2023.

“Triển vọng ngành xi măng không mấy sáng sủa, chủ yếu do hàng giá rẻ từ nước khác.”

Maynilad chuẩn bị cho đợt IPO vào tháng 10 để huy động 630 triệu USD, nhằm nâng cấp cơ sở vật chất. Về điều này, CEO Consunji chia sẻ: “Vẫn còn nhiều việc phải làm để nâng cấp Maynilad. Công ty đang gặp khó khăn do thủ tục hành chính rườm rà, về việc xin giấy phép để thay thế đường ống cũ và lắp đặt đường ống mới.”

Hơn một thập niên trước, CEO Consunji bắt đầu rút lui khỏi công việc quản lý hàng ngày, dần bàn giao quyền điều hành cho thành viên gia đình và nhân sự có chuyên môn. Anh họ của ông, Herbert, giám đốc tài chính của DMCI, hiện kiêm nhiệm hai chức vụ là chủ tịch và CEO của Concreat. Chị gái ông, Cristina, đã điều hành Semirara từ năm 2019 với vai trò chủ tịch và CEO. Anh trai ông, Jorge, phụ trách mảng xây dựng và giám sát các gói thầu cơ sở hạ tầng của Chính phủ. Hai chị gái khác, Edwina Laparal và Luz Consuelo Consunji, hiện cũng là các giám đốc điều hành cấp cao.

Thế hệ thứ ba cũng bắt đầu bước chân vào quản lý doanh nghiệp. Cháu trai của CEO Consunji, Tulsidas Reyes, hiện là chủ tịch DMCI Mining trong khi cháu trai Alexander Gotianun (con của chị gái Cristina và doanh nhân Jonathan Gotianun – hậu duệ gia đình đứng sau tập đoàn Filinvest Development) phụ trách các dự án đặc biệt tại Concreat. Con trai Victor cũng là kỹ sư xây dựng, đang phát triển một số dự án nhà ở cho doanh nghiệp bên ngoài.

Tới giờ, Chủ tịch kiêm CEO Consunji của DMCI vẫn chưa có cuộc thảo luận chính thức nào về người kế nhiệm. Ông không chắc chủ tịch tiếp theo là người nhà hay chuyên gia bên ngoài. Ông luôn tâm niệm bài học từ cha mình, là không được độc tài và khuyến khích mọi người hợp tác. Câu châm ngôn của vị doanh nhân nổi tiếng này là: “Không ai trong chúng ta giỏi bằng tất cả chúng ta cộng lại.”

SINH RA TRONG MỘT GIA ĐÌNH NÔNG DÂN,  David Consunji (mất năm 2017) bắt đầu sự nghiệp thanh tra bê tông trong nỗ lực tái thiết Philippines sau chiến tranh. Ông học kỹ thuật xây dựng tại Đại học Philippines và niềm đam mê xây dựng đã thúc đẩy ông trở thành nhà thầu tự do. Ông thành lập D.M. Consunji năm 1954 với một nhà máy trộn xi măng cũ, một chiếc xe bán tải và một vài đốc công.

Ban đầu, ông nhận thầu công trình xây dựng nhỏ cho bạn bè, sau đó giành được hợp đồng lớn hơn. Công ty từng thực hiện một số công trình nổi bật của đất nước, như Trung tâm Văn hóa Philippines nhìn ra vịnh Manila hay Đền thờ Dũng Cảm (với cây thánh giá cao 95m) ở tỉnh Bataan. D.M. Consunji cũng tham gia xây dựng cung điện cho Quốc vương Brunei, với gần 1.800 phòng, có một phòng tiệc đủ lớn chứa 5.000 người.

Sau sáu thập niên làm chủ tịch, ông truyền lại vị trí cho con trai Isidro năm 2014 nhưng vẫn giữ mối liên hệ với DMCI với tư cách chủ tịch danh dự. Ông được Cơ quan Công nghiệp Xây dựng thuộc Chính phủ Philippines truy tặng danh hiệu “Người tiên phong trong ngành xây dựng của đất nước”.

Biên dịch: Hoàng Thi — Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số tháng 11.2025