Khoảng cách của dòng vốn

Trong một báo cáo đánh giá được công bố rộng rãi, Ngân hàng Silicon Valley (nay thuộc First Citizens Bank), chuyên cấp vốn cho các startup, nhận định: “Các thương vụ gọi vốn vòng Series A năm 2024 kém xa kỳ vọng, số lượng giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2012.” Dù dự báo năm nay có thể có tăng trưởng nhẹ, ngân hàng vẫn cho rằng mức độ phục hồi còn khá xa so với một thập niên trước.

Nguyên nhân là gì? Lãi suất cao? Thị trường IPO nhiều năm bị tắc nghẽn? Theo tác giả, còn một lý do khác: ngày nay, các “ông lớn” đầu tư đã phát triển quá quy mô, nên không còn mặn mà với những vòng gọi vốn nhỏ từ sớm. Trong khi đó, các quỹ vốn nhỏ lại gặp bài toán khác: thiếu tiềm lực tài chính hoặc mạng lưới quan hệ để theo đuổi startup  các vòng sau.

Điều này mở ra cơ hội cho những nhà đầu tư như Jenny Lee, giám đốc điều hành cấp cao của Granite Asia tại Singapore. Trong hơn 20 năm hoạt động, Granite đã đầu tư sớm vào các công ty mà sau này đã trở thành 48 kỳ lân (vốn hóa một tỷ USD) và 30 doanh nghiệp IPO. Granite hiện quản lý năm tỷ USD – quy mô chưa đủ lớn để đặt cược mạo hiểm, nhưng vừa đủ để đồng hành qua nhiều vòng gọi vốn.

Lee chia sẻ qua email: “Thực tế, Granite thấy các startup AI giai đoạn đầu đang có động lực tăng trưởng và sức khỏe tài chính. Gần đây, chúng tôi đầu tư vào những ứng dụng AI địa phương tại Singapore, có khả năng giải quyết các vấn đề đời sống thực từ tối ưu chuỗi cung ứng, sản xuất, chăm sóc sức khỏe, giáo dục đến vận hành hệ thống bằng AI. Những startup này giúp xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ hiệu quả hơn.”

Theo Lee, AI đang thay đổi bản chất kinh tế trong đầu tư mạo hiểm: “Nhờ AI, các công ty mở rộng quy mô nhanh hơn, đồng thời cắt giảm chi phí hạ tầng. Điều này rút ngắn khoảng cách giữa tốc độ và quy mô, buộc nhà đầu tư phải theo sát từ sớm. Khi định giá tăng nhanh, thị trường thường thổi phồng kỳ vọng vượt quá nền tảng thực tế.”

Nhìn từ góc độ toàn cầu, Lee cho rằng châu Á mang lại sự cân bằng tốt hơn giữa rủi ro và lợi nhuận, nơi nhiều nhà sáng lập xuất chúng vẫn chưa lọt vào tầm ngắm của phần lớn quỹ đầu tư.

Thị trường vốn mạo hiểm: châu Á có khác Mỹ?

Mô hình ở châu Á không chú trọng vào “tăng trưởng thần tốc” mà tập trung vào việc xây dựng dựa trên bối cảnh thực tế. Theo Lee, ở Mỹ, đặc biệt là tại Bay Area, các startup AI giai đoạn đầu thường mở rộng nhanh nhờ hệ sinh thái công cụ mã nguồn mở, vốn dồi dào và công thức quen thuộc: làm demo, gọi vốn nhanh, theo đuổi cột mốc định giá. Nhưng ở châu Á, hành trình giúp sản phẩm chinh phục thị trường lại phải vượt qua nhiều rào cản: thị trường phân mảnh, quy định phức tạp, người dùng nhạy cảm với chi phí và sự đa dạng về ngôn ngữ-văn hóa.

Lee nhận định: “Những thách thức này buộc các nhà sáng lập AI không chỉ đổi mới về công nghệ, mà còn phải tìm cách cải tiến kênh phân phối, tiếp cận dữ liệu và thiết kế mô hình kinh doanh.”

Nói đến nhân tài, Thung lũng Silicon quy tụ hằng hà sa số “ngôi sao” trong lĩnh vực AI, nhưng để giữ chân họ thì vô cùng tốn kém. Sam Altman, CEO của OpenAI, tiết lộ trong một podcast gần đây rằng Meta từng chào mời các kỹ sư AI của ông với khoản hợp đồng lên tới 100 triệu USD. Đó là chưa tính đến quyền chọn cổ phiếu – điều có thể biến họ thành triệu phú đô la chỉ sau một đợt IPO.

Lee nhận định rằng nguồn nhân tài ở châu Á có sự cân bằng vượt trội, từ robot ở Trung Quốc đến lập trình viên ở Ấn Độ. Khu vực này có đội ngũ STEM hùng hậu, hệ sinh thái sản xuất tầm cỡ thế giới, và chính phủ các nước tích cực thúc đẩy tự động hóa công nghiệp và hạ tầng số. Chính sự kết hợp đó đang tạo nên một thế hệ nhà sáng lập không chỉ tinh chỉnh các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) cho AI tạo sinh hay AI tác vụ, mà còn thiết kế robot tự hành cho nhà máy, xây dựng quy trình làm việc, và phát triển giải pháp toàn diện cho các lĩnh vực như di chuyển, hậu cần và y tế.” Theo Lee, các startup thế hệ mới này này thường được “cắm rễ” ngay từ đầu vào hạ tầng vật lý, nhằm giải quyết các vấn đề nan giải của những đô thị đông đúc, xã hội già hóa và chuỗi cung ứng phức tạp, đồng thời tạo ra những đổi mới mang tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Nếu dự đoán của Lee trở thành hiện thực, thì sự sụt giảm đầu tư giai đoạn đầu hiện nay chỉ là tạm thời. Làn sóng IPO mới sẽ làm đầy lại túi tiền của các quỹ đầu tư mạo hiểm và khơi dậy lại sự quan tâm đối với các startup giai đoạn đầu. Dù diễn biến có ra sao, Jenny Lee và Granite Asia vẫn sẽ có mặt ở đó; bởi lẽ, họ chưa từng rời đi.

Rich Karlgaard là biên tập viên tại Forbes. Là tác giả và nhà tương lai học, ông đã xuất bản một số cuốn sách, mới nhất là cuốn Late Bloomers, khám phá đột phá về ý nghĩa của việc trở thành tài năng nở muộn trong nền văn hóa bị ám ảnh bởi điểm SAT và thành công sớm. Truy cập: https://www.forbes.com/sites/richkarlgaard/

Biên dịch: Thi Dương — Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số tháng 9/10.2025