Khi lục địa già mệt mỏi trong tăng trưởng

Tin vui đấy chứ! Nhưng thực tế lại phũ phàng hơn nhiều. Sau cú bật mạnh đầu năm nay, công ty có giá trị vốn hóa lớn nhất châu Âu hiện nay vẫn chỉ là SAP – hãng phần mềm của Đức có trị giá 331 tỷ USD. Trong khi đó, “người dẫn đầu” ở châu Á là TSMC (Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan (Trung Quốc)) đã đạt mức 1,3 ngàn tỷ USD. Còn ở Mỹ, ngôi vương thuộc về Nvidia với 4,3 ngàn tỷ USD, theo sau là Microsoft 3,8 ngàn tỷ và Apple 3,2 ngàn tỷ. So ra, SAP – vốn là niềm tự hào của châu Âu – chỉ bằng chưa tới một phần mười của Nvidia hay Microsoft. Trong thể thao, người ta gọi đó là “một trận thua tan tác”.

Điều đáng nói là SAP ra đời từ năm 1972, còn sớm hơn cả Microsoft, Apple hay Oracle, và trước khi Amazon, Google, Meta, Tesla, Tencent hay Netflix xuất hiện. Thế nhưng, tất cả những “người đến sau” đó giờ đều vượt xa SAP về giá trị. SAP đã đánh mất vị thế dẫn đầu của mình.

Không phải để trách cứ SAP, hãng phần mềm vẫn được khách hàng khắp thế giới tin tưởng và gắn bó. Song đằng sau câu chuyện ấy là một thực tế sâu xa hơn: châu Âu đang thiếu đi sức bật, sự năng động và tinh thần bứt phá từng làm nên danh tiếng của mình. Có thể nói, chính gánh nặng thuế khóa, những quy định rườm rà theo kiểu “cẩn tắc vô áy náy”, cùng văn hóa quản trị nặng tính hành chính đã kìm hãm đà phát triển của SAP, khiến họ không thể vươn lên mạnh mẽ như Oracle hay Microsoft. Hai đối thủ này cũng từng trải qua giai đoạn “phình to và chậm chạp” trong tuổi trung niên, từng lỡ nhịp với làn sóng điện toán đám mây, để Amazon, Baidu hay Tencent vượt lên. Nhưng rồi họ tỉnh giấc và xoay chuyển. SAP thì không được như vậy.

Chỉ cần mất đi 1–2% tiềm năng tăng trưởng mỗi năm, sau một thế hệ, kết quả đã là khoảng cách không thể bù đắp. Sự tụt hậu của châu Âu so với Mỹ không đến từ biến cố nào to lớn (không khủng hoảng, không chiến tranh), mà đơn giản chỉ do chấp nhận “rơi rụng” 1–2% tăng trưởng mỗi năm suốt hai thập niên. Nguy hiểm hơn cả là những “kẻ giết tăng trưởng” ấy trông chẳng có vẻ gì đáng sợ. Họ thường xuất hiện như những nhà cố vấn khôn ngoan, những vị trưởng lão lo xa. Có thể đó là một quy định bảo vệ loài côn trùng nào đó, khiến thời gian thi công công trình tăng thêm 20%. Hoặc là quy chuẩn “bảo vệ người tiêu dùng”, mà rốt cuộc chỉ khiến doanh nghiệp đội thêm chi phí thuê luật sư.

Đối với nhà hoạch định chính sách, đánh đổi tăng trưởng lấy “phúc lợi xã hội”, như phân phối lại thu nhập, mở rộng chăm sóc trẻ nhỏ… thoạt nghe có vẻ hợp lý, nhưng hậu quả chỉ bộc lộ sau nhiều thập niên, khi quốc gia hoặc khu vực ấy đã tụt lại phía sau. Đó chính là “hiệu ứng lãi kép” của sự trì trệ. Nó đến âm thầm, giống như nhân vật trong tiểu thuyết Mặt trời vẫn mọc của Hemingway từng nói về cảnh phá sản: “Từ từ, rồi đột ngột.” Ban đầu, các quy định “thận trọng” trông có vẻ hợp lý. Nhưng đến một ngày, đột nhiên, những nhà đầu tư tinh anh nhất đã rời đi. Những nhà sáng chế và doanh nhân tài năng còn ở lại? Họ bắt đầu mơ tới châu Á hay nước Mỹ.

Trong hơn một thập niên qua, Mỹ và châu Á đã bỏ xa châu Âu. Tổng sản lượng của châu Âu từng tương đương 90% của Mỹ, nay chỉ còn khoảng 65%, theo lời cảnh báo gần đây của ông Jamie Dimon, giám đốc điều hành JPMorgan Chase: “Các vị đang thua.” Dù xét theo bất kỳ thước đo nào, châu Âu vẫn đang rơi vào trạng thái trì trệ. Nhiên liệu cho cỗ máy sáng tạo của lục địa này gần như đã cạn kiệt. Điều đáng tiếc hơn cả là: châu Âu đã tự lựa chọn con đường đó, từng năm, từng bước, bằng chính những quy định được siết chặt quá mức.

Tăng trưởng có thể chỉ là con số trong từng năm, nhưng khi được tích lũy qua thời gian, nó trở thành yếu tố sống còn. Thế nhưng, các nhà hoạch định chính sách trên khắp thế giới vẫn mắc một “điểm mù”: họ chưa nhận ra rằng AI sẽ làm tăng tốc vòng đời thăng trầm của các mô hình kinh doanh lẫn hệ thống quản trị. Điều đã diễn ra ở châu Âu suốt nhiều thập niên hoàn toàn có thể tái hiện chỉ trong vài năm ở những nơi như California, nếu nơi đó tiếp tục duy trì mức thuế nặng nề và những quy định chồng chéo. Cộng xu hướng chống nhập cư của Tổng thống Trump, tiến trình ấy sẽ diễn ra nhanh hơn nữa. (Với tư cách một người California, tôi chỉ có thể hy vọng điều đó sẽ không xảy ra). Châu Á, với cách tiếp cận linh hoạt và thông minh trong quản lý, rất có thể sẽ trở thành tấm gương khác biệt của thế giới trong kỷ nguyên AI.

Rich Karlgaard là biên tập viên tại Forbes. Là tác giả và nhà tương lai học, ông đã xuất bản một số cuốn sách, mới nhất là cuốn Late Bloomers, khám phá đột phá về ý nghĩa của việc trở thành tài năng nở muộn trong nền văn hóa bị ám ảnh bởi điểm SAT và thành công sớm. Truy cập: https://www.forbes.com/sites/richkarlgaard/

Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số tháng 11.2025