Hồi sinh voi ma mút, loài thú khổng lồ với bộ lông dày và cặp ngà cong từng sống ở các vùng băng giá cách đây hơn bốn ngàn năm nghe giống kịch bản phim khoa học viễn tưởng. Nhưng ý tưởng “điên rồ” này lại đang trở thành hiện thực một cách táo bạo, không chỉ giúp mở ra triển vọng thay đổi cuộc chơi về biến đổi khí hậu và chăm sóc sức khoẻ, mà còn có thể biến Ben Lamm thành tỷ phú đầu tiên trong lĩnh vực “hồi sinh những giống loài đã tuyệt chủng.”
Thoạt nhìn, cặp chuột nhỏ xinh trông chẳng khác gì lũ hamster với bộ lông vàng óng ánh như một chú chó golden vừa được tắm sạch sẽ. Nhưng nếu nhìn kỹ vào đôi tai và chiếc đuôi lạ mắt, bạn sẽ nhận thấy chúng không giống bất cứ sinh vật quen thuộc nào. Trên thực tế, đây là một giống vật chưa từng tồn tại và tên của chúng là “chuột lông xoăn,” một sản phẩm sinh học được chỉnh sửa gene trong phòng thí nghiệm của Colossal Biosciences ở Dallas, mang trong mình những đặc tính di truyền nổi bật của một loài đã biến mất khỏi thế giới nhiều thiên niên kỷ qua: voi ma mút.
Colossal ra đời năm 2021, do Ben Lamm đồng sáng lập. Anh là doanh nhân người Texas 43 tuổi, từng thử sức ở nhiều lĩnh vực như trò chơi điện tử và giáo dục trực tuyến. Người đồng sáng lập còn lại là George Church, nhà di truyền học huyền thoại đến từ Đại học Harvard.
Công ty tự định vị là nhà tiên phong trong ngành “phục hồi những giống loài tuyệt chủng” bằng cách dùng DNA cổ đại kết hợp kỹ thuật chỉnh sửa gene “Crispr” để mang những con vật đã biến mất như voi ma mút, chim dodo hay hổ tasmania trở lại cuộc sống.
Tuy nhiên, mục tiêu lớn nhất hiện tại của Colossal không chỉ giới hạn ở thu hút truyền thông hay khuấy động giới đầu tư. Họ đang nhắm đến một sứ mệnh gần gũi hơn nhưng đồng thời không kém phần cấp thiết: áp dụng chính công nghệ này nhằm giải cứu hàng ngàn loài sinh vật đang đứng bên bờ tuyệt chủng, nhiều loài trong đó mang ý nghĩa to lớn đối với hệ sinh thái toàn cầu. Theo thống kê, hiện có hơn 46 ngàn loài đang nằm trong danh sách “cực kỳ nguy cấp.”
Tháng một năm nay, Colossal khép lại vòng gọi vốn lên đến 200 triệu USD, nâng mức định giá của công ty lên 10,2 tỷ USD. Tính đến nay, tổng số vốn công ty đã huy động được là 435 triệu USD, đến từ những nhà đầu tư lừng lẫy như Breyer Capital, Draper Associates và TWG Global. Dẫu hiện tại chưa có doanh thu, Colossal đã kịp thành lập hai công ty con giàu triển vọng: Form Bio, công ty sinh học tính toán (computational biology) ra mắt năm 2022 và Breaking, công ty chuyên về tái chế sinh học, thành lập năm 2024.
Vòng gọi vốn gần nhất đã giúp CEO Ben Lamm nắm giữ số tài sản ước tính khoảng 3,7 tỷ USD. Trái lại, George Church, năm nay đã 70 tuổi, không nắm giữ bất kỳ cổ phần nào trong Colossal. Ông cười nói: “Việc tôi không phải tỷ phú cũng thú vị như việc Ben là tỷ phú vậy.”
“Nếu tôi có một tỷ đô la, tôi sẽ dốc toàn bộ cho dự án này,” ông cho biết.
Với Church, người đã làm nên lịch sử khi tìm ra phương pháp giải trình tự gene đầu tiên vào năm 1984 cũng như là người đồng sáng lập của khoảng 50 doanh nghiệp công nghệ sinh học, việc tạo ra những con chuột lông xoăn chính là bằng chứng sống động cho giấc mơ ông đã theo đuổi suốt nhiều thập niên.
Ông bắt đầu nghiên cứu bộ gene voi ma mút từ gần 20 năm trước, nhưng tình yêu ông dành cho loài vật này đã bén rễ từ trước đó lâu hơn thế nhiều, từ khi ông còn nhỏ. “Giống bao đứa trẻ khác, tôi bị cuốn hút bởi những sinh vật to lớn và lông lá,” ông nói. “Tôi thuộc thế hệ lớn lên cùng bộ phim Công viên kỷ Jura.”
Hành trình hồi sinh voi ma mút bắt đầu bằng việc khai quật những xác voi được bảo quản trong lớp băng Bắc Cực vĩnh cửu. Sau đó, Church và nhóm nghiên cứu so sánh DNA của ma mút với họ hàng còn sống gần nhất của chúng là voi châu Á, tiến tới mục tiêu tạo ra một sinh vật lai giữa hai loài.
Nếu mọi chuyện suôn sẻ, họ kỳ vọng sẽ cho ra đời một chú voi ma mút con vào năm 2028. Những con chuột lông xoăn được tạo ra như một mô hình thí nghiệm thu nhỏ, giúp các nhà khoa học tại Colossal kiểm chứng mối liên hệ giữa các đoạn DNA nhất định với những đặc điểm đặc trưng của voi ma mút như kích thước lớn, lông rậm hay khả năng trao đổi chất siêu tốc, những năng lực giúp chúng sống sót được trong môi trường băng giá khắc nghiệt.
Ben Lamm luôn đau đáu việc làm thế nào để giúp công ty phát đạt bằng lĩnh vực khoa học mà Colossal đang phát triển, bao gồm dòng doanh thu đến từ Chính phủ các nước đang muốn hồi sinh những sinh vật đã tuyệt chủng hoặc ngăn chặn nguy cơ tuyệt chủng của các loài đang bị đe dọa.
Trên thực tế, Chính phủ các nước từ lâu đã chi ngân sách cho các chương trình bảo tồn thiên nhiên, nhưng việc đầu tư cho những công nghệ tiên tiến và gây tranh cãi như của Colossal vẫn còn là điều mới mẻ. “Hồi đầu năm 2024, nếu có người bảo tôi rằng Chính phủ các nước sẽ trả tiền để làm những việc này, tôi sẽ nghi ngờ. Nhưng giờ tôi đã thay đổi quan điểm,” Lamm nói.
Colossal hiện đang “đàm phán sâu” với Chính phủ hai nước (gồm một đảo quốc) về các hợp đồng bảo tồn đa dạng sinh học, theo lời Lamm. Dù chưa ký kết được thỏa thuận nào, anh cho rằng đây là bước ngoặt quan trọng.
“Điều tuyệt vời là mục tiêu hồi sinh loài tuyệt chủng lại tạo ra thứ công nghệ có tiềm năng thương mại hóa.” Anh nhấn mạnh thêm: “Việc đưa động vật trở lại môi trường tự nhiên mở ra những nguồn thu định kỳ từ tín chỉ carbon, tín chỉ đa dạng sinh học (nature credit) và cả thuế du lịch.”
“Vấn đề chúng ta đang đối mặt là môi trường sống khắp hành tinh đang thay đổi nhanh hơn cả tốc độ thích nghi của tiến hoá,” Beth Shapiro, giám đốc khoa học của Colossal, chia sẻ.
Tín chỉ đa dạng sinh học, một khái niệm còn khá mới, là công cụ tài chính nhằm khuyến khích việc bảo vệ và phục hồi môi trường tự nhiên, giống như cách tín chỉ carbon được dùng để giảm thiểu ô nhiễm. Colossal tin họ có thể kiếm tiền từ những thị trường non trẻ này, thậm chí có thể nhận được một phần doanh thu từ thuế du lịch tại các quốc gia hợp tác.
Một trong những nước đang đàm phán với Colossal (Lamm từ chối nêu tên vì lý do nhạy cảm) đang đối mặt với nguy cơ mất đi một loài vật đang bên bờ tuyệt chủng, điều sẽ kéo theo cả một hệ sinh thái bị xáo trộn nghiêm trọng. Theo Lamm, số lượng cá thể cái của loài này hiện còn quá ít, cộng thêm vấn đề về thời điểm sinh sản theo mùa khiến nỗ lực nhân giống tự nhiên gặp bế tắc. Nếu “cứu chữa” theo cách truyền thống, Chính phủ nước này sẽ mất khoảng 25 năm và tốn đến 350 triệu USD mà vẫn chưa chắc bảo tồn được loài này.
Thay vào đó, Colossal đưa ra một đề xuất táo bạo: chỉnh sửa gene để khiến các cá thể cái có thể sinh sản liên tục thay vì theo mùa, rút ngắn quá trình “giải cứu” loài này một cách đáng kể.
“Dù chúng tôi tính phí họ đến 100 triệu USD thì kết quả vẫn là: họ cứu được loài vật, chúng tôi giúp họ rút ngắn 20 năm và tiết kiệm hàng trăm triệu đô,” Lamm tự tin nói.
Lẽ đương nhiên, cách tiếp cận táo bạo như vậy cũng kéo theo nhiều câu hỏi về mặt đạo đức. “Thả sinh vật biến đổi gene vào môi trường tự nhiên liệu có tạo ra điều gì bất tự nhiên?” là băn khoăn của giáo sư Karl Flessa từ khoa Địa chất thuộc Đại học Arizona.
Ông hoài nghi sâu sắc về tham vọng hồi sinh voi ma mút của Colossal và gọi đây là “một kế hoạch thiếu chín chắn và cân nhắc thấu đáo, chỉ nhằm mục đích mời gọi đầu tư.”
“Việc thả một sinh vật quen sống nơi khí hậu băng giá vào một thế giới đang ấm dần lên, nơi môi trường sống của chúng đang biến mất là một câu hỏi đạo đức lớn,” Flessa cảnh báo.
Về phần mình, Beth Shapiro, giám đốc khoa học của Colossal, thừa nhận có những rủi ro này. Tuy nhiên, bà cũng nhấn mạnh những vấn đề toàn cầu đôi khi cần đến những giải pháp táo bạo, không theo lối mòn.
“Đây là những dòng tiền mới, những con người mới và những ý tưởng mới, tất cả đang được đầu tư vào một lĩnh vực tuyệt vọng đang cần được đổi mới,” bà nhận xét.
Một con voi ma mút còn sống hẳn sẽ là món quà hoàn hảo dành cho những tỷ phú “đã có mọi thứ.” Trong khi nhiều thành viên “câu lạc bộ ba dấu phẩy” (chỉ những người có tài sản từ một tỷ USD trở lên) mua tranh Renoir, đồng hồ Rolex hay xe Rolls-Royce, số khác lại sưu tầm những thứ… hoang dã hơn. Dưới đây là một vài cái tên đáng chú ý trong giới tỷ phú, những người sở hữu bộ sưu tập sinh vật sống hoặc hóa thạch độc nhất vô nhị.
KEN GRIFFIN
Quốc tịch: Mỹ • $42,3 tỷ • Quỹ phòng hộ
Chỉ mới gia nhập cuộc chơi hóa thạch khủng long vào tháng bảy năm 2024, ông đã chi tới 44,6 triệu USD để sở hữu một bộ xương loài stegosaurus 150 triệu năm tuổi, phá kỷ lục hóa thạch đắt giá nhất từng được đấu giá.
HARRY STINE
Quốc tịch: Mỹ • $10,2 tỷ • Nông nghiệp
Khi rảnh, ông say mê săn lùng nấm bụng dê (morel). Kể từ năm 2013, ông đã sưu tầm được hơn 32 ngàn mẫu nấm, tất cả được ghi chép cẩn thận bằng tay vào một cuốn sổ.
MICHAEL STEINHARDT
Quốc tịch: Mỹ • $1,3 tỷ • Quỹ phòng hộ
Trang trại rộng 0,2 km2 tại Westchester County của ông là một vườn thú thu nhỏ với các loài động thực vật quý hiếm, bao gồm thiên nga đen, khỉ marmoset và con “lừa vằn” (zonkey), là loài lai giữa ngựa vằn và lừa, cùng các loại quả mọng hiếm như phúc bồn tử, jostaberry, quả lý chua và nam việt quất.c“Bất cứ quả mọng nào người ta nghĩ đến được, tôi đều muốn trồng tất,” ông nói với Forbes.
CHRISTIAN ANGERMAYER
Quốc tịch: Đức • $1,2 tỷ • đầu tư
Hiện ông sở hữu một trong những bộ xương loài triceratops (khủng long ba sừng) lớn nhất từng được phát hiện, một bộ xương thuộc về một con khủng long bạo chúa non mà ông tự định giá 40 triệu USD cùng một bộ sưu tập trứng khủng long đồ sộ.
Biên dịch: Hoàng Thi
Theo forbes.baovanhoa.vn (https://forbes.baovanhoa.vn/gap-go-vi-ty-phu-dang-co-hoi-sinh-voi-ma-mut-long-xu)